آشنایی با علم رجال صفحه 251

رمله بردند جان داد(1) و میان صفا و مروه مدفون شد.(2)

به هر حال از آن چه در مورد صحیح بخاری و صحیح مسلم ذکر شد، حکم سائر صحاح نیز مشخص می شود و این که هیچ یک از آنها را نباید به عنوان قطعی تلقی کرد، بلکه همه آنها باید به دقت از نظر سند و متن بررسی شود، و آن چه برخی در قطعی بودن صحیح بخاری یا مسلم گفته اند، صحیح نیست تا چه رسد به کلام فضل بن روزبهان در مورد صحاح سته که می گوید: همه علما بر این که هر چه در صحاح سته است به جز تعلیقات اتفاق دارند و اگر کسی به طلاق سوگند بخورد که از سخن یا فعل یا تقریر رسول الله (صلی الله علیه و آله) هستند، طلاق محقق نمی شود (قَسَم صحیح است) البته این گونه دعاوی هرگز محققان را از تحقیق در مورد این کتب منصرف نمی کند.

مهم ترین جوامع حدیثی اهل سنت

بعد از نگارش کتب اصلی که بیان شد، عده ای از محدثان اهل سنت به جمع آوری و تبویب و تنظیم احادیث آن کتاب ها و دیگر احادیث در مجموعه های گوناگون نمودند که به مهم ترین آنها اشاره می شود:

1. جامع الاصول فی احادیث الرسول: تألیف ابوالسعادات مبارک بن محمد معروف به ابن اثیر جزری (م 606) است که در چهارده جلد چاپ شده است.

2. المسند الجامع لاحادیث الکتب الستّه: هیئتی زیرنظر بشار عوّاد، روایات را از 21 کتاب مهم اهل سنت در این کتاب گردآوری نموده اند و از 1237 صحابی، 17802 حدیث نقل کرده اند.