آشنایی با علم رجال صفحه 289

او را منکر شدند، همچنان که به اختیار انسان در اعمال نیک و بد خویش و استحقاق ثواب و عقاب معتقد گشته اند و این که خداوند از هر شر و ظلمی منزه است و کاری جز عدل و صلاح نمی کند.

اختلاف عمده معتزله با امامیه در مسئله امامت است که آنها مثل دیگر اهل سنت، خلافت ابوبکر، و عمر و عثمان را می پذیرند؛ گرچه اعتقاد به افضلیت علی (علیه السلام) دارند و بلکه ابن ابی الحدید از استادش نقل می کند که اگر حضرت علی (علیه السلام) بعد از وفات پیامبر (صلی الله علیه و آله) به نزاع بر می خاست و شمشیر می کشید ما حکم به هلاکت همه کسانی می کردیم که با او مخالفت کردند؛ همچنان که حکم می کنیم به هلاکت آنها که با او به نزاع پرداختند (ناکثین و مارقین و قاسطین)، زیرا در اخبار صحیح وارد شده است که پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: علی بر حق است و حق با علی است هر کجا که باشد. بارها به علی فرمود: جنگ تو جنگ من و صلح تو صلح من است.(1)

معتزله بعداً به دو فرقه مهم بغدادیه و بصریّه تقسیم شدند که بعد از اشتراک در اصول خمسه، در مباحث متعددی اختلاف پیدا کردند.(2)

ب) اشاعره

این مذهب که جمهور اهل سنت اکنون بر آن هستند به ابوالحسن علی بن اسماعیل اشعری (م 324 یا 330) منسوب است.

وی در مسائل مهمی از مذهب معتزله فاصله گرفت؛ از جمله به جدا بودن صفات خداوند متعال از ذات شد که مستلزم قدماء ثمانیه است، همچنان که در مورد