کتابخانه بالقرآن

دروس حوزه علمیه جدید پایه 1 صفحه 1025

صفحه 1025

1- این صیغه نیز متعدی است غالبا نحو قوله تعالی فلما رأته حسبته لجّه وکشفت عن ساقیها ونحو قوله تعالی یحسب ان ماله اخلده وسیاتی فی شرح التصریف أن المضارع ان کان ماضیه علی وزن فعِل مکسور العین فمضارعه یفعَل بفتح العین نحو عَلِمَ یَعلَمُ الّا ما شذّ من نحو حسِب یَحسِب و اخواته فانها جائت بکسر العین فیها و قلّ ذلک فی الصحیح. قال فی التیسیر فی القراءات السبع قرء عاصم و ابن عامر وحمزه یحسبهم ویحسبون ویحب ویحسبن اذا کان فعلا مستقبلا بفتح السین والباقون بکسرها. وقال فی لسان العرب کل فعل کان ماضیه مکسورا فان مستقبله یاتی مفتوح العین نحو علم یعلَم الّا اربعه احرف جائت نوادر حسب یحسب ویبس ییبس ویئس ییئس و نعم ینعم فانها جائت من السالم بالکسر والفتح

2- اگر کسی بحث کند که چرا مخالف را اصل و موافق را فرع گویند، جواب گوئیم از برای آنکه لفظ تابع معنی است چون معنی مخالف است زیرا که ماضی دلالت کند بر زمان گذشته و مضارع بر زمان آینده پس اصل آن است که لفظ هم مخالف باشد تا اینکه لفظ و معنی در مخالفت،موافقت داشته باشند.

3- بعضی باب حَسِب یَحسِبُ را از شواذّ شمرده اند و گفته اند این وزن در صحیح نادر است و در معتل کثیر «وَمِقَ یَمِق» و «وَرِث یَرِثُ» و «وَرِع یَرِعُ» و «وَزِنَ یَزِنُ» و «یَئس یَیئسُ». بدانکه حسب یحسب بضم عین مضارع نیامده است بجهه آنکه نخواستند یک حرف بدو حرف ثقیل متحرک شود و از این جهت در فعل مضموم العین مضارع مکسور العین نیامد.

4- این صیغه دائما لازم است نحو قوله تعالی وحسُن اولئک رفیقا ونحو قوله تعالی و توکّل علی الحی الّذی لایمُوت.

که حرکت عین ماضی ، موافق حرکت عین مستقبل است.

فصل: صیغه های فعل ثلاثی مزید

فعل ثلاثی مزید فیه(1) را ده باب مشهور است :

باب اِفعال(2) ، اَفْعَلَ یُفْعِلُ اِفْعالًا چون اَکْرَمَ یُکْرِمُ اِکْراماً (3).

باب تفعیل(4) ، فَعَّلَ یُفَعِّلُ تَفْعیلًا چون صَرَّفَ یُصرِّفُ تَصْریفاً.

باب مفاعله ، فاعَلَ یُفاعِلُ مُفاعَلَهً و فِعالًا و فِیعالًا چون ضارَبَ یُضارِبُ مُضارَبَهً و

[شماره صفحه واقعی : 13]