کتابخانه بالقرآن

دروس حوزه علمیه جدید پایه 1 صفحه 2442

صفحه 2442

1- تحریر الوسیله، ج 1، القول فی صوره حج التمتع الجمالا،م 9.

2- کافی، ج 4، ص 55.

3- وسائل الشیعه، ج 11، ص 394.

4- نهج البلاغه، نامه 47.

5- تحریر الوسیله، ج 1، کتاب الامر بالمعروف و النهی عن المنکر، القول فی اقسامهما و کیفیت وجوبهما،م 2.

امر به معروف و نهی از منکر با وجود برخی شرایط، واجب می باشد و در صورت نبود آن شرایط تکلیف ساقط است و آنها عبارتند از: 1 - کسی که امر یا نهی می کند، بداند آنچه را که دیگری انجام می دهد حرام است و آنچه را ترک کرده، واجب است، پس هر کسی که نمی داند این عمل که او انجام می دهد حرام است یا نه؟ جلوگیری واجب نیست. 2 - احتمال بدهد امر یا نهی او تاثیر دارد، بنابراین اگر می داند تاثیر ندارد یا شک دارد امر و نهی واجب نیست. 3 - شخص گناهکار اصرار بر ادامه کار خود داشته باشد، پس اگر معلوم شود، یا گمان کند یا احتمال صحیح بدهد گناهکار بنای ترک عمل را دارد و دوباره تکرار نمی کند و یا موفق به تکرار نمی شود، امر و نهی واجب نیست. 4 - امر و نهی، سبب ضرر جانی یا آبرویی یا ضرر مالی قابل توجه، به خودش یا نزدیکان و یاران و همراهان و یا سایر مومنان نباشد(1).

مراتب امر به معروف و نهی از منکر

برای امر به معروف و نهی از منکر، مراتبی است که اگر با عمل به مرتبه پایین تر مقصود حاصل می شود، عمل به مرتبه بعدی جایز نیست و آن مراتب چنین است: اول: با معصیت کار طوری عمل شود که بفهمد به سبب انجام آن گناه با او اینگونه عمل می شود؛ مثل این که از او رو برگرداند یا با چهره عبوس با او برخورد کند و یا با او رفت و آمد نکند. دوم: امر و نهی با زبان؛ یعنی به کسی که واجبی را ترک کرده است دستور دهد که واجب را به جا آورد و به گناهکار دستور دهد که گناه را ترک کند.

سوم: استفاده از زور، برای جلوگیری از منکر و برپایی واجب؛ یعنی زدن گناهکار(2).

احکام امر به معروف و نهی از منکر

1 - فراگیری شرایط امر به معروف و نهی از منکر و موارد آن واجب است، تا در امر و نهی مرتکب خلاف نشود(3). 2 - اگر بداند امر و نهی، بدون تقاضا و نصیحت و مواعظه اثر نمی کند، واجب است که امر و نهی را با نصیحت و مواعظه و تقاضا همراه کند و اگر بداند که در خواست و موعظه به تنهایی (بدون امر و نهی) موثر است، واجب است به همین گونه عمل کند(4). 3 - اگر بداند یا احتمال دهد که امر و نهی اش با تکرار موثر است، واجب است تکرار کند(5).

4 - مراد از اصرار بر گناه، مداومت بر انجام کار نیست، بلکه ارتکاب آن عمل است، هر چند یکبار دیگر باشد، پس اگر یکبار نماز را ترک کرد و بار دیگر هم بنای ترک دارد، امر به معروف واجب است(6).

5 - در امر به معروف و نهی از منکر زخمی کردن و کشتن معصیت کار بدون اجازه حاکم شرع جایز نیست، مگر منکر از اموری است که در اسلام اهمیت بسیار زیادی دارد؛ مثل آن که شخصی بخواهد انسان بی گناهی را بکشد و جلوگیری از او بدون مجروح کردن وی ممکن نباشد(7).

6 - در امر به معروف و نهی از منکر قصد قربت شرط نیست، بلکه غرض از این واجب، انجام معروف و ترک منکر است، ولی اگر قصد قربت کند، دو پاداش دارد(8). 7 - در وجوب نهی از منکر فرقی بین گناه بزرگ (معصیت کبیره) و گناه کوچک (معصیت صغیره) نیست، پس اگر کسی مرتکب گناه صغیره هم بشود نهی او واجب است(9). 8 - اگر شخصی به قصد انجام کار حرام، مقدمات آن را شروع کند، پس اگر انسان: بداند به انجم آن موفق می شود - نهی او واجب است.

بداند به انجام آن موفق نمی شود - نهی او واجب نیست، مگر از آن باب که مقدمه حرام هم منکر است یا جرات کردن برانجام حرام هم معصیت است و باید جلوگیری شود. نمی داند به انجام آن موفق می شود یا نه - حکم فرض قبلی را دارد(10). 9 - اگر بداند یا احتمال دهد، که نهی او در حضور جمع موثر است (نه تنهایی)، اگر انجام دهنده آن عمل را به طور آشکار انجام می دهد، جایز بلکه واجب است او را در جمع نهی کند و اگر چنین نیست، بنابر احتیاط واجب جایز نیست(11).