خلاصه النحو صفحه 130

قسم هفتم : حروف زایده

و آن چهار حرف است و غیر از حروف بدانکه مذکور شد سابقا که زایده می باشند . إن _ به کسره همزه _ و أن _ به فتح همزه _ و ما و لا .

اما إن _ به کسر _ ، پس زیاد می شود بعد از ما[ی] نافیه یا مصدریه ، اول: مثل قول تو: «ما إن ضربت» ، ثانی: مثل [قول] تو: «انتظرنی ما ان جلس القاضی» .

و اما أن _ به فتح _ ، پس زیاده می شود بعد از لما مثل قوله تعالی: «فَلَما أن جاءَ الْبَشیر(1)» و میانه لو و قسم، مثل: «لو ان واللّه ضربتَ لضربتُ» ، و بعد از کاف تشبیه، مثل: «زید کأن اسد» .

و اما ما، پس زاید می شود بعد از إذا، مثل: «إذا ما تکرمنی اکرمک» و بعد از متی، مثل(2): «متی ما تکرمنی أکرمک» و بعد از أی مثل: «أی ما تکرمنی أکرمک» و بعد از أین مثل: «أین ما تکرمنی اکرمک» و بعد از بعضی از حروف جار، مثل قوله تعالی: «فَبِما رَحْمَهٍ مِنَ اللّه ِ لِنْتَ لَهُمْ(3)» و «عمّا قَلیل(4)» و «مِمّا خَطیئاتِهِم.(5)»

و اما لا، پس زاید می شود بعد از واو وقتی که معطوف باشد به کلام منفی، مثل: «ما ضَربتُ و لاَشتَمْتُ» و بعد از أن مصدریه، مثل قوله تعالی: «ما مَنَعَکَ ألاّ تَسْجُدَ(6)» و قبل از لفظ اقسم، مثل قسم [در قوله تعالی : ] «لا أقسِمُ بِیَوْمِ القِیامَهِ(7).»

قسم هشتم : حرف تفسیر

و آن حرفی است که ما بعد آن مضمر ما قبل آن باشد و آن دو حرف است: أیْ و أنْ _

1- 1_ سوره مبارکه یوسف ، آیه 96 .
2- 2_ در نسخه «مامتی» ذکر شده است .
3- 3_ سوره مبارکه آل عمران ، آیه 159 .
4- 4_ سوره مبارکه مؤمنون ، آیه 40 .
5- 5_ سوره مبارکه نوح ، آیه 25 .
6- 6_ سوره مبارکه اعراف ، آیه 12 .
7- 7_ سوره مبارکه قیامت ، آیه 1 .