خلاصه النحو صفحه 132

مجرد از تقلیل(1) می شود، مثل قوله تعالی: «قَدْ نَری تَقَلُّبَ وَجْهَکَ(2)» و گاه مراد به آن تکثیر می باشد وقتی که داخل مضارع شود، مثل قوله تعالی: «قَدْ یَعْلَمُ اللّه ُ الْمُعَوِّقینَ(3).»

قسم دوازدهم : حرف استفهام

و اصل همزه است و فرع آن «هل» و هر دو قبل از جمله فعلیه و اسمیه هر دو می باشند، مثل: «أقام زید و أ زید قایم و هل قام زید و هل زید قایم»، لیکن همزه خواص بسیار نسبت به هل دارد.

از آن جمله آن است که: داخل جمله اسمیه که جزء اخیر آن فعل باشد می شود، مثل: «أزید قام» بخلاف هل .

و از آن جمله آن است که: جمله فعلیه که فاعل یا مفعول آن مقدم شده باشد بر فعل می شود، مثل: «أ زید یا زیداً ضربت» .

و از آن جمله آن است که: داخل ما اضمره عامله علی شریطه التفسیر می شود، مثل: «أزیداً ضربته» .

و از آن جمله آن است که: داخل واو و فاء و ثمّ می شود، مثل: «أفمَن کان میتاً و أ و من کان» و «أ ثُمَّ إذا مَا وَقَعَ» .(4)

و از آن جمله آن است که: جایز است که ردیف آن أم واقع شود، مثل: «أ زید عندک أم عمرو» .

و از آن جمله آن است که: همزه در کلام مثبت از برای انکار مستعمل می شود، مثل [قوله تعالی : ] «أ تَقُولُونَ عَلَی اللّه ِ مَا لا تَعْلَمُون(5).»

و بدانکه هل بنسبت به همزه دو خاصیت دارد : اول آن است که: در کلام موجب از

1- 1_ در نسخه «تعلیل» آورده که سهو است.
2- 2_ سوره مبارکه بقره ، آیه 144 .
3- 3_ سوره مبارکه احزاب ، آیه 18 .
4- 4_ سوره مبارکه یونس، آیه 51.
5- 5_ سوره مبارکه اعراف ،آیه 28 . یونس ، آیه 68 .