- مقدمه: 1
- زندگی نامه فاضل اصفهانی رحمه الله 5
- آثار پدر فاضل هندی 5
- ولادت 5
- خاندان 5
- کودکی فاضل اصفهانی 6
- تحصیلات 6
- خانواده 7
- استادان 7
- شاگردان 7
- مقام علمی و مرجعیّت 9
- اجتهاد در عصر فاضل 10
- خلاصه النحو 14
- اشاره 14
- مقدمه: در آنچه متعلق است به لفظ اعرابی 15
- اشاره 16
- مقصد اول : در آنچه متعلق است به اسم 16
- مقاله اولی : در آنچه متعلق است به معرب 17
- فصل : در بیان غیرمنصرف و احکام آن 23
- اشاره 23
- قسم اول : فاعل 33
- باب اول : در اسمای مرفوعه 33
- اشاره 33
- قسم دوّم : مفعول ما لم یسم فاعله 37
- قسم سوّم : مبتدا 38
- قسم چهارم: خبر مبتدا 42
- باب دوّم : در آنچه متعلق است به اسماء منصوبه 45
- اشاره 45
- قسم اول : مفعول مطلق 45
- قسم دوّم : مفعول به 47
- قسم سوّم : مفعول فیه 59
- قسم چهارم : مفعول له 60
- قسم پنجم : مفعول معه 61
- قسم ششم : حال است 62
- قسم هفتم : تمیز 64
- قسم هشتم: مستثنی 65
- قسم نهم: خبر کان و اخوات آن 68
- قسم دهم : اسم إنّ و اخوات آن 69
- قسم یازدهم : اسم لای نفی جنس 70
- قسم دوازدهم : خبر ما و لا المشبّهتین به لیس 71
- باب سوّم : در اسماء مجروره 72
- اشاره 76
- قسم اول : نعت 76
- فصل 76
- قسم دوّم: عطف به حرف 78
- قسم سوم : تأکید 80
- قسم چهارم : بدل 82
- اشاره 83
- مقاله ثانیه : در اسماء مبنیه 83
- قسم اول : مضمرات 84
- قسم سوم : موصوله 88
- قسم دوم : اسماء اشاره 88
- قسم چهارم : اسماء افعال 91
- قسم پنجم : اصوات 92
- قسم ششم : مرکبات 93
- قسم هفتم : اسماء مکنی بها 94
- قسم هشتم : بعضی از ظروف 95
- فصل : در بیان معرفه و نکره 99
- فصل : در بیان اسم عدد 101
- فصل : در بیان مذکر و مؤنث 103
- فصل : در بیان مفرد، مثنی، جمع 105
- فصل : در آنچه تعلق به مصدر دارد 108
- فصل : در بیان آنچه متعلق است به اسم فاعل 109
- فصل : در آنچه متعلق است به اسم مفعول 110
- فصل : در آنچه متعلق است به صفت مشبّهه 110
- فصل : در آنچه متعلق است به اسم تفضیل 111
- مقصد ثانی : در آنچه متعلق است به فعل ها 113
- اشاره 113
- فصل: در بیان جمله بعد از فعل 118
- فصل : در بیان فعل مقاربه 120
- فصل : در آنچه تعلق به فعل تعجب دارد 120
- مقصد ثالث : در آنچه متعلّق است به حرف 121
- فصل : در آنچه متعلّق است به فعل مدح 121
- اشاره 121
- قسم اول : حروف جاره 121
- قسم دوم : حروف مشبّهه بالفعل 126
- قسم سوم : حروف عاطفه 127
- قسم چهارم : حروف تنبیه 129
- قسم ششم : حروف ایجاب 129
- قسم پنجم : حروف ندا 129
- قسم هفتم : حروف زایده 130
- قسم هشتم : حرف تفسیر 130
- قسم دهم : حروف تحضیض 131
- قسم نهم : حروف مصدر 131
- قسم یازدهم : حرف توقع (قد) 131
- قسم دوازدهم : حرف استفهام 132
- قسم سیزدهم : حروف شرط 133
- قسم چهاردهم : حرف ردع 134
- قسم پانزدهم : تاء تأنیث ساکنه 134
- قسم شانزدهم : تنوین 134
- قسم هفدهم : نون تأکید 134
- قسم هجدهم : هاء سکت است 135
- فهرست منابع 136
- فهرست فنی 138
- اشاره 138
- آیات 139
- روایات 140
- اشخاص 141
- کتابها 144
- مکانها 146
- ادیان، فرق، مذاهب، طوایف 147
صرف و نحو تقسیم می شود(1) که علم نحو بیان کننده جایگاه و نقش کلمه در کلام عرب و یا به تعبیری نگاه تألیفی به کلمه و کلام در ادبیات عرب می باشد و علم صرف بیان کننده نگاه درون ساختاری به کلمات عرب می باشد .
کتاب حاضر نیز همانطور که از نام آن پیداست ، بیان کننده علوم و ادبیات نحوی مربوط به زبان عرب به طور مجمل می باشد که مرحوم فاضل هندی (1137 ق) از کتاب شرح کافیه مرحوم رضی (686 ق) آن را با عنوان خلاصه النحو تألیف و ترجمه کرده است .
تنها نسخه موجود از این اثر را به راهنمایی و دلالت سرور ارجمند جناب حجت الاسلام صدرایی خویی در کتابخانه آستانه حضرت معصومه یافته و تهیه کرده ایم و این خود هرچند ارزش کار را از جهت تک نسخه بودن بالا می برد، امّا کار را نیز دشوار کرده است و نسخه چنان که باید مناسب و مصحّح نبوده است. در فهرست ها و شرح حال فاضل هندی نیز اشاره چندانی به این اثر نشده است و معرفی درستی از آن صورت نگرفته است و این موارد بر دشواری کار افزوده است. از این رو برای رفع اغلاط املایی و غیر آن که به نسخه راه یافته سعی شده است که در حدّ توان و مقدور هم حفظ امانت در تصحیح نسخه شده باشد و هم در مواردی برای برطرف کردن ابهام و فهم بیشتر مطلب آن را در پاورقی تذکّر دهیم.
در پایان لازم می دانم که از تمامی کسانی که این حقیر را در به ثمر رسیدن این
1- 1_ قابل ذکر است که مجموعه علوم ادبیات عرب مشتمل است بر چند علم که علما در تعداد آن اختلاف دارند، لکن مشهور بین علماء دوازده علم است که عبارتند از: 1_ لغت 2_ صرف 3_ نحو 4_ معانی 5 _ بیان 6_ عَروض 7_ اشتقاق 8 _ قریض الشعر 9_ انشاء 10_ خط 11_ قافیه 12_ تاریخ. هرچند فراگیری همه آنها خالی از فائده نمی باشد، ولی علوم ادبی مورد نیاز حتمی و ضروری تحصیل در حوزه های علمیه همان پنج علم اول است.