سلسله مباحث اعتقادی (الهیات در نهج البلاغه) صفحه 1

جلسه اول

اشاره

الحمد لله رب العالمین، و خیرُ الصلاه و السلام علی خیر خلقه، حبیب إله العالم، ابی القاسم محمد و علی آله آل الله؛ و اللعن الدائم علی اعدائهم اعداء الله، مِنَ الآن إلی یوم لقاء الله.

در کتاب اصول کافی از امام صادق علیه السلام روایت شده است که فرمود:

مَن کان عاقلاً کان لَه دین، و مَن کان له دین، دَخَلَ الجنَّه؛{1}

هرکه عاقل است دین دارد، و هرکه دیندار باشد به بهشت درآید.

شایسته است که هر شخص عاقل، در دوران زندگی اش، درباره مسائل فکری و عملی، روشی را برای خود برگزیند و دارای مرام و مکتبی باشد و موازینی را در نظر بگیرد.

این امر مسئله ای است روشن، که نیاز به بحث و استدلال ندارد.

با توجه به این جهت، نخستین سخن این است که: از چه راهی می توان به روش مطلوب دست یافت؟

راه های شناخت فراوان اند، انسان باید در میان آنها درست را از نادرست تشخیص دهد و حق را از باطل بازشناسد.

فرض این است که ما دریافته ایم که راه شناخت، عقل ماست و با عقل، به این حقیقت رسیده ایم که آفریدگاری هست و پیام وحیانی دارد و ما وحی از سوی او را پذیرفته ایم. با توجه به پذیرش وحی و تصدیق پیامبر گرامی… و ائمه معصومین علیهم السلام و قرآن و آنچه از پیامبر… و عترت آن حضرت به جای مانده است، می توانیم بحث و بررسی نهج البلاغه را مطرح سازیم، و در آن از الهیات در نهج البلاغه سخن بگوییم.

بدیهی است که اگر کسی در مسئله شناخت، به شیوه خاصی نرسد و حقانیتِ مکتب وحی را نپذیرد، بحث الهیات نهج البلاغه برایش بی معناست.

عنوان بحث ما، عنوانی است که پس از فراغت از این مسئله مطرح است و با توجه به آن می خواهیم از این مجموعه استفاده کنیم.

و با چنین پیش فرضی - که فراغت از صحت و درستی این مجموعه است - می خواهیم دریابیم که در مسئله مورد نظر، چه مباحثی مطرح اند؟ کیفیت این مباحث چگونه است؟ دستاوردهای آن کدام اند؟

در بررسی الهیات در نهج البلاغه گاه خطبه ای که همه یا بیشتر آن در زمینه مسائل توحیدی است، وارسی می گردد، ولی با توجه به عنوان «الهیات در نهج البلاغه» شایسته است فهرست مطالب مربوط به بحث توحید و یکی از عناوین آن مطرح و سپس از کل این مجموعه استفاده شود؛ ممکن است بعضی از مطالب در خطبه اول باشد و در خطبه دوم و سوم نباشد، یا در خطبه اول نباشد و در خطبه های بعد باشد.

با این شیوه، زمینه برای بررسی وسیع و دقیقِ مباحث فراهم می آید.

یادآوری

شناسایی و راه های شناخت در نهج البلاغه گرچه خارج از بحث ماست، لیکن اگر راه های معرفت را در نهج البلاغه بررسی کنیم، کار شایسته ای است.

عناوین بحث

1. طرق اثبات خداوند متعال در نهج البلاغه.

اینکه برای اصل اثبات خدا از چه راه هایی وارد شده اند؟! مسئله فطرت، بحثِ استدلال به آیات و بحثِ عرفان الله بالله مطرح می شود. آیا مسئله فطرت همان عرفان «الله» به «الله» است؟ یا چیز دیگری است؟ هر کدام از اینها بررسی دقیق و وسیعی را می طلبد.

پیداست که اگر از کلمات حضرت در غیر نهج البلاغه (جوامع حدیثی دیگر) در این زمینه و در عنوان دیگر استفاده شود، کاری بجاست، حتی شایسته است از سخنان همه معصومین علیهم السلام استفاده شود، ولی دامنه بحث، وسیع خواهد شد. کانون توجّه ما در اینجا سخنان امیرالمؤمنین علی علیه السلام با محوریت نهج البلاغه است.