خویشتن پنهان: شرح ده نکته ازمعرفت نفس صفحه 139

بالأخره ما چهل، پنجاه سال با این بدن بوده ایم و تماماً در فضای اُنسِ با آن ادامه ی حیات داده ایم تا حدّی که فکر می کنیم این بدن، خودِ ما است. این که بعضی ها با علم به این که این بدن حجاب بین آن ها و حقیقت است، باز از مرگ به نحوی دلهره دارند به جهت گرایش تکوینی نفس آن ها به بدنشان و به جهت اُنس طولانی شان با آن است و لذا مفارقت از این بدن برایشان غیرمترقّبه است. واقعاً هم عجیب است! هفتاد سال انسان هر کاری می کرده، با همین بدن انجام می داده، حال باید به جایی برود که این بدن با او نیست! و با شرایطی روبه رو می شود که برایش جدید است و با آن شرایط انس ندارد. جداشدن از شرایطی که سال ها با آن اُنس گرفته، یکی از دلایل وحشت قبر است و به همین جهت برای مؤمن هم «وحشت قبر» هست و در دعا از خدا تقاضا می کنید «فَآنِس فِی الْقَبْرِ وَحْشَتی»(1) در تنهایی و تاریکی قبر مونسم باش و یا اظهار می دارید: «یا اَنیسَ کُلِّ غَریب، آنِسْ فِی الْقَبْر غُرْبَتی و یا ثانِیَ کُلِّ وَحیدٍ، إرْحَمْ فِی الْقَبرِ وَحْدَتی»(2) ای مونس هر غریب و بی کس، در تنهایی قبر مونسم باش، و ای همدم هر تنهایی! به تنهائیم در قبر رحم فرما. نگرانی از تنهایی قبر، نگرانی از جداشدن از مأنوساتی است که انسان آن ها را همراه با بدن برای خود پیدا کرده است.

اولین چیزهایی که انسان با آن مأنوس بوده همین چشم و گوش و سایر اعضاء است که با آن می دیده و می شنیده، حالا در قبر باید بدون آن ها با خودش به سر برد در حالی که آنقدر با آن ها مأنوس بوده که نمی تواند بدون آن ها خودش باشد. این که می فرمایند: «مُوتُوا قَبلَ اَن تَموتوا»(3) برای همین است که وقتی با آن تنهایی روبه رو شدیم تنها نباشیم و خدا را مأنوسِ جان خود کرده باشیم. به هرحال عوامل گرایش نفس به بدن یکی اُنس طولانی با بدن و دیگر بهره ای است که از بدن به عنوان ابزارِ استکمال خود می برد، در حالی که آنچه مطلوب بالذّات و حقیقیِ نفس است، آن کمالی است که از طریق به کارگیری تن برایش حاصل می شود و نه خودِ تن. و چون از این موضوع غفلت شود، یک نوع هراسِ درونی از مرگ برای انسان پیش می آید و این غیر از هراسی است که ممکن است انسان به صورت اختیاری به جهت گناهان یا تعلقات دنیایی از مرگ داشته باشند.