خویشتن پنهان: شرح ده نکته ازمعرفت نفس صفحه 140

1- شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج 4، ص 188.

2- سید هاشم رسولی محلاتی، صحیفه ی علویه، متن عربی، ص: 146

3- بحار الأنوار، ج 66 ، ص 317.

گرایش تکوینی و تشریعی

از موضوعات مهمی که باید با دقت فراوان به آن توجه شود تفاوت حضورِ تکوینی نفس ناطقه در بدن با حضورِ تشریعی آن در بدن است و اشکالی که در خلط بین این دو به وجود می آید. عرض شد حرکات قلبِ شما تکوینی است و در عین آن که به نفس ناطقه ی شما مربوط است، اختیار و اراده شما در حرکات آن نقشی ندارد. این نشان می دهد که وَجهی از نفس ناطقه ی شما در حوزه ی اختیار شما نیست و نفس ناطقه در آن وَجه به خودی خود وظایفی را به عهده دارد. پس اگر حرکات قلبتان را از جهت تکوین به شما نسبت دهیم کار درستی است ولی اگر از جهت اراده ی تشریعی آن را به شما نسبت دهیم درست نیست زیرا شما اراده نکرده اید تا قلبتان را به حرکت در آورید ولی از آن طرف اگر نفس ناطقه ی شما بدن شما را ترک کند دیگر قلب شما حرکتی ندارد، این نشان می دهد حرکت قلب مربوط به نفس ناطقه ی شما بود، در عین این که مربوط به اراده ی تشریعی شما نبود. آن جا هم که عرض شد «نفس ناطقه، بدن خود را دوست دارد» منظور از دوست داشتن، دوست داشتن به اراده ی تکوینی بود و ربطی به اراده ی تشریعی شما نداشت تا شما بگوئید ولی من بدن خود را دوست ندارم. بر اساس دوست داشتن تکوینی است که اگر بدن شما زخم بردارد نفس ناطقه تلاش می کند آن را ترمیم کند.

توجه به تفاوت ساحت تکوینی با ساحت تشریعی نفس در تفسیر حرکات آن بسیار راه گشا است و نباید تصور کرد از همان ساحتی که شما اراده می کنید دست خود را حرکت دهید تا قلم را بردارید، از همان ساحت نیز حرکات قلب انجام می گیرد. باید متوجه بود که حرکات قلب بر مبنای «بودن» نفس ناطقه انجام می گیرد ولی حرکت دادن دست برای برداشتن قلم بر مبنای «شدن» شما است و این که می خواهید در حرکت دادن دست، با اختیار خود هدفی را دنبال کنید. همین که خود را احساس می کنیم، در همان رابطه نفسی را احساس کرده ایم که اراده های تکوینی هم دارد و در آن رابطه، معده ی شما فعالیت دارد و موهای سر شما رشد می کند و بدن شما هر روز نسبت به روز قبل پیرتر می شود. اما نه به اعتبار اختیار و اراده ی تشریعی تان. «اراده ی تشریعی» آن اراده ی جزئی است که برای مقصدی خاص توسط شما ظهور می کند ولی نفس انسان تنها همین اراده را ندارد بلکه یک اراده ی کلی نیز در نفس او هست که اهدافِ وجودی انسان را دنبال می کند. در قیامت هرکس با آن شخصیتی از خود روبه رو می شود که اراده ی تشریعی او ایجاد کرده و هرکس در رهن انتخاب های تشریعی اش