خویشتن پنهان: شرح ده نکته ازمعرفت نفس صفحه 150

1- صحیفه ی امام، ج 3، ص: 347

تعادل در انسانیت

انسان ها وقتی کامل اند که هم ابعاد ملکوتی آن ها در صحنه باشد هم شهوت و غضب آن ها به موقع در میدان بیاید. این شریعت است که به این سه بُعد «برنامه» می دهد؛ و شهوت و غضب را در جهت عقل قرار می دهد. وقتی شهوت و غضب در فضای انسانیتِ انسان عمل کرد دیگر شهوت و غضب حیوانی نیست بلکه انسانی است، همان طور که غضب حضرت محمد صلی الله علیه و آله عین نور بود و توانسته بودند همه را در جامعیت انسانی مدیریت کنند و عظمت انسان نسبت به فرشتگان در همین نکته است که می تواند در مقام جامعیت قرار گیرد، در حالی که فرشتگان به جهت یک بُعدی بودن در چنین مقامی نیستند، مقام ملائکه مقام «وَ ما مِنَّا إِلاَّ لَهُ مَقامٌ مَعْلُومٌ»(1) است که می گویند: ما نیستیم مگر در مقامی معلوم و محدود. یعنی یک ملک، ملک مُمیت است و یکی ملک محیی است و یکی ملک رزّاق است.

شهوت نداشتن برای انسان کمال نیست، در آن صورت انسان مثل دیوار است. همین طور که اگر شهوتِ انسان در مقام انسانی و عقلانی نباشد، خوک صفتی است و رهایی از چنین شهوتی بدون حاکمیت دستورات شریعت ممکن نیست. بعضی از مکاتب در پرورش یکی از ابعاد نفس ناطقه تلاش می کنند و مثلاً می توانند در آینده حاضر شوند و یا نفس آن ها خطورات طرف مقابل را بخواند. این توانایی ها را به تنهایی نباید کمال دانست، باید دید این مکاتب در چه چیز توانا شده اند، در انسان کردن انسان و یا در یک بُعدی کردن او؟! مولوی در تبیین این موضوع مثالی می زند، می گوید عارفی هوس کرد برود جهادکند، رفت به فرمانده ی لشکر گفت: من تصمیم گرفته ام با حضور در جبهه ی جهاد با کفار به ثوابی برسم، فرمانده گفت: آقا جنگْ دیگر تمام شده است! ولی اگر در نگهداری اسیران بتوانید به ما کمک کنید إن شاءالله ثواب جهاد را برده اید، یک اسیری را به او سپردند، چیزی نگذشت دیدند اسیری که دست و پا بسته است بر روی آن عارف افتاده و دارد گلوی او را گاز می گیرد! گفتند: تو که نمی توانی اسیرِ دست و پا بسته را نگه داری که به قتلت نرساند چطورمی خواهی به جهاد بروی؟ لااقل وقتی می بینی دارد تو را می کُشد او را بکُش. مؤمنی که نتواند یک اسیر دست و پابسته را نگه دارد آیا با دیوار فرقی دارد؟