خویشتن پنهان: شرح ده نکته ازمعرفت نفس صفحه 160

1- برای بررسی این بحث، می توانید به کتاب «هنر مردن» از همین مؤلف رجوع فرمایید.

مرگ غیر طبیعی

بعضی مواقع انسان ها در حالتی غیر طبیعی می میرند؛ به این معنا که نفس شان هنوز به بدن شان گرایش دارد تا به قوه ها و استعدادهایش فعلیت ببخشد ولی بدن در اثر عوامل خارجی - مثل تصادف- خراب شده و نفسِ ناطقه امکان تدبیر آن را ندارد و لذا آن را رها می کند و از آن منصرف می شود. حالا چرا تقدیرِ چنین آدمی این بود که با تصادف و امثال آن از دنیا برود، مربوط به سنن الهی است که در عالم جاری است و در محدوده ی مباحث معرفت نفس نیست، مثلاً در روایات هست غفلت از صله ی رحم به خصوص عدم رعایت حقوق والدین عمر را کوتاه می کند، به این معنی که به نفس ناطقه در آن حدّ که استعدادهایش به فعلیت برسد، فرصت نمی دهند و ممکن است مرگ های غیر طبیعی در چنین رابطه ای اتفاق بیفتد.

ممکن است این سؤال برای عزیزان پیش آید که بسیارند افرادی که نه در انسانیت کامل شده اند و نه در قوای حیوانی به فعلیت کامل رسیده اند و نه بدنشان آنچنان خراب شده که نفس ناطقه نتواند آن را تدبیر کند ولی با این حال می میرند، این گونه مرگ را چگونه در مباحث گذشته جای دهیم؟

ابتدا لازم است محکمات بحثِ مرگ را یادآوری کنیم و سپس به بحث ادامه دهیم، محکمات بحث در مورد مرگ آن است که بدن ابزار نفس است و مسلم پس از آن که نفس ناطقه نیاز به آن نداشت آن را رها می کند. حال در موردی که می فرمائید دو احتمال می توان داد، یکی این که ممکن است به فعلیت رسیدن نفوس متفاوت باشد و بعضی از نفوس ناطقه به جهت ظرفیت کمتری که دارند با فعلیت یافتن همان ظرفیت - چه در انسانیت و چه در حیوانیت- بدن خود را ترک کنند که در این صورت این نوع مرگ جزء مرگ طبیعی قرار می گیرد و یا ممکن است جداشدنِ غیرطبیعیِ نفس از بدن، به دو نحو باشد یا به جهت حوادث باشد که بحث آن شد و یا به جهت گناهانی باشد که انسان مرتکب شده و نفسِ ناطقه ی او متوجه شود با ادامه ی تدبیرِ بدن چیزی بر کمال آن - چه در انسانیت و چه در حیوانیت- افزوده نمی شود.

مرگِ غیرطبیعی که به جهت خراب شدن بدن واقع می شود، به دو نحو دفعی و تدریجی ممکن است صورت گیرد: یکی این که «بدن» طوری مریض شود که امکان تدبیر بدن برای نفس ممکن نباشد، مثل این که رگ قلب کسی مدت ها گرفته است؛ هر چقدر نفس ناطقه فرمان می دهد برای تدبیر و استفاده ی کامل از آن، نتیجه نمی گیرد، به مدت چند سال فرمان می دهد ولی فرمانش بر روی آن قلب نافذ نیست. این نفس به طور تکوینی، آرام آرام عزم