خویشتن پنهان: شرح ده نکته ازمعرفت نفس صفحه 183

فکر کرد آن «من»، منِ فکری است و در زمره ی «دانایی»های انسان قرار می گیرد و نه در زمره ی «دارائی»های او. ما به آن «من»ی که به آن دانائیم در این مباحث نظر نداریم، چون با تفکر نسبت به آن «من» از نظر به واقعیت اساسی خود که همان من حضوری است غافل می شویم و قصه ی آن کسی می شود که گفت: «از بس درخت بود، جنگل را ندیدم.»! غافل از این که همین درخت ها جنگل بود! می گوید: «منِ من کو؟»، آن که می گوید: «من کو؟» همان «من» مورد نظر ماست، نه «منِ» دیگر. آن «من»ی که انسان به دنبالش می گردد آن «منِ» ذهنی است و نه «من» واقعی او، من ذهنی در ناکجاآباد قرار دارد. می گوید: «من در این فکرم که «من»ام کو؟»، بگو: آن که در فکرِ این است که «من»اش کو، همان خودت هستی. در این جا اصطلاحاً می گویند: «مفهوم» با «مصداق» خلط شده است؛ ما در این مباحث به مفهوم «من» نظر نداریم، خودِ «من» را که مصداق «من» است مدّ نظر قرار می دهیم و به «وجود» آن رجوع می کنیم و نه به مفهوم آن.

با این که در حال حاضر در این اتاق «نور» هست، اگر یک نفر بپرسد: « نور کو؟!» راه صحیح این نیست که جواب او را بدهید که چون در و دیوار را می بینی، پس نور هست. شما در این جواب او را متوجه یک نور ذهنی کردید که چون در و دیوار را می بیند پس بپذیرد که آن نور هست، در حالی که نور جلو او بود، چرا او را به نوری که باید به آن فکر کند حواله دادید؟ باید متذکر شود که نباید نور را با چیز دیگری بفهمد، با خود نور باید نور را ببیند. همان طور که نفس خود را باید با خودِ نفس درک کند و نه با زمان و مکان خاص.

در مباحث معرفت نفس باید کاری کنیم که انسان خود را بنگرد و به همین جهت کار ما رفع حجاب است و نه تعلیم مفاهیم. و کار با صیقل دادن درست می شود و نه با افزودنِ دانشی بر دانش های پیشین. مولوی در این رابطه بحث مفصلی دارد که ما فقط به آوردن اشعار او در این جا بسنده می کنیم و تأمل بر آن را به عهده ی شما می گذاریم. می گوید:

خلق

اطفال اند جز مست خدا

نیست

بالغ جز رهیده از هوا

گفت

دنیا لَعْبُ و لهو است و شما

کودکید

و راست فرماید خدا

از

لَعِِِب بیرون نرفتی کودکی

بی ذکات،

روح کی باشد ذکی

جنگ

خلقان همچو جنگ کودکان

جمله

بی معنی و بی مغز و مُهان

جمله

با شمشیر چوبین جنگشان

جمله

در لایَنْفَعی آهنگشان