خویشتن پنهان: شرح ده نکته ازمعرفت نفس صفحه 297

رابطه ی روح انسان با خدا

2- در رابطه با ساکن شدن انسان در بدن و جدا شدن از حقیقت اصلی خود، خداوند می فرماید: «وَإِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلاَئِکَهِ إِنِّی خَالِقٌ بَشَرًا مِّن صَلْصَالٍ مِّنْ حَمَإٍ مَّسْنُونٍ * فَإِذَا سَوَّیْتُهُ وَنَفَخْتُ فِیهِ مِن رُّوحِی فَقَعُواْ لَهُ سَاجِدِینَ»(1) خداوند به ملائکه فرمود: من در صدد خلق بشری هستم که بدن او را از گِل و لجنِ بد بو خلق می کنم، پس بعد از آن که آن بدن را آراستم و متعادل کردم و از روح خودم در آن دمیدم، پس شما باید به او سجده کنید.

بحث ما بر روی آن قسمت از آیه است که می فرماید: «بدن بشری که از گل و لجن بد بو آفریدم و آن را آراستم، از روح خودم بر آن دمیدم» این جمله نشان می دهد نفس ناطقه ی انسانی از روحِ خدا است. اولاً: فرمود: «از روح خودم بر آن دمیدم» تا متوجه شویم نفس ناطقه ی انسان «از روح خدا»ست و نه «روحِ خدا»ست؛ چون فرمود: «مِنْ روُحی» و نفرمود: «روُحی»، و از آنجایی که در عالم مجردات بُعد و تقسیم معنی نمی دهد، پس وقتی می فرماید از روحم، یعنی از پرتو روحم و لذا می توان گفت: روح انسان صورت نازله ای از روح خداست.

ثانیاً: باید متوجه بود که روح، مخلوقی است از مخلوقات خداوند زیرا به آن معنی که برای انسان یک جسم هست و یک روح، برای خدا معنی نمی دهد و نمی توان گفت خداوند جسم و روح دارد و لذا این که آن روح را به خود نسبت می دهد به جهت شرافتی است که روح نزد خداوند دارد و این اضافه، اضافه ی تشریفیه است مثل آن که بیت الله را به خود نسبت می دهد و می فرماید: «بَیْتِی» در حالی که برای خدا خانه معنی نمی دهد و در همین راستا حضرت باقر علیه السلام در مورد «روح» می فرمایند: «مَخْلُوقٌ مَصْنُوعٌ مَرْبُوبٌ مُدَبَّرٌ»(2) مخلوق و مصنوع و مورد ربوبیت الهی و تحت تدبیر اوست. روح از ملائکه هم بالاتر است و لذا به ملائکه می فرماید: چون از روح خودم در آن دمیدم بر او سجده کنید. و در همین رابطه می فرماید: «یُنَزِّلُ الْمَلائِکَهَ بِالرُّوحِ مِنْ اَمْرِه»(3) خداوند ملائکه را به نور روح که از «امر» خداست نازل کرد. بنابراین نباید برای خدا مثل انسان ها روح قائل شویم و تصور کنیم روح خدا یعنی خود خدا. زیرا بنا به گفته ی علی علیه السلام: «جَبْرَئِیلُ مِنَ الْمَلَائِکَهِ وَ الرُّوحُ غَیْرُ جَبْرَئِیل»(4) جبرئیل از ملائکه است و روح غیر