خویشتن پنهان: شرح ده نکته ازمعرفت نفس صفحه 6

تا

بجنباند به هنجار و به فن

تا

بدانم من؛ که پنهان بود «مَن»

یعنی از طریق ریاضت های شرعی و وارد شدن در دستورات منظمِ انبیاء، می توان به جوهر اصلیِ وجود خود دست یافت و فهمید نظر را منحصر در تن کردن، نظر بر سراب انداختن است و لذا ندا سر می دهد:

مرغ

باغ ملکوتم نِیَ ام از عالم خاک

چند

روزی قفسی ساخته اند از بدنم

ای خوش

آن روزکه پروازکنم تا بَرِ دوست

به

هوای سرِ کویش پر و بالی بزنم

و آن وقت است که به خوبی حس می کند:

جان

گشاده سوی بالا بال ها

تن

زده اندر زمین چنگال ها

باید در بحث «انسان شناسی» یا «معرفت نفس» روشن شود که آدمی، آفتاب پنهانی است بسیار گسترده تر از آن چه در بدن بگنجد، گرچه همه معتقدند فرشته گان پنهان اند ولی اگر انسان را درست بشناسند و به ابعاد وجودی او آگاهی یابند خواهند گفت آدم از فرشتگانْ پنهان تر است. گفت:

گَر

به ظاهر آن پری پنهان بوَد

آدمی

پنهان تر از پریان بود

تدبّر در متون اسلامی، به راحتی ما را متوجه می کند که «انسان» حقیقتی است فوق این تن خاکی و نه تنها مولوی، که همه فریاد برخواهیم آورد:

ما

بدانستیم، ما نه این تن ایم

از

ورای تن به یزدان می زییم

ای

خُنُک آن راکه ذات خود شناخت

در

ریاضِ سرمدی قصری بساخت

آری؛ وقتی انسان متوجه گوهر اصلی وجود خود شد از خود پنجره ای می سازد و از آن طریق با حضرت یزدان مأنوس می شود. خوشا به حال آن کس که خود را شناخت! در آن صورت دیگر خود را ارزان نمی فروشد و متوجه یوسف وجودِ خود می گردد و می فهمد که:

گوهری

در میان این سنگ است

یوسفی

در میان این چاه است

پَسِ

این کوه قرص خورشید است

زیر

این ابر زهره و ماه است

و لذا بعد از معرفت به خود، دست در اصلاح خود می زند و عقل نظری را چراغ عقل عملی قرار می دهد و آن می شود که باید بشود. و بر این اساس گفته اند: «معرفت به نفس، مقدمه ی عبودیت است.» و هر چه «معرفت به نفس» شدیدتر باشد، کمالِ عبودیت بهتر محقق می شود.