خویشتن پنهان: شرح ده نکته ازمعرفت نفس صفحه 72

حکایت می کنند و یا نه، دو قِسم بیشتر ندارند؛ یا با عالم خارج ارتباط دارند و یا ارتباط ندارند. بنا به گفته ی اندیشمندانِ این علم از جمله علامه طباطبایی«رحمه الله علیه»، رؤیا امری است ادراکی که قوه ی خیال در آن مؤثر است.

قوه ی خیال دائماً مشغول به کار است و در خواب و در بیداری صورتگری می کند، به عبارتی می توان گفت: «خیال» دستگاه عکاسی نفس ناطقه است، در بیداری، معانی کلی و جزیی را بر طبق صُوَر اشیاء خارجی إنشاء و ایجاد می کند و در خواب نیز نفس ناطقه در موطن قوه ی خیال، معانی را صورت می دهد.

اکثر رؤیاها تحت تأثیر تخیلات نفسانی است و این تخیلات نیز یا تحت تأثیر عوامل خارجی محیط بر بدن، مثل سرما و گرما هستند و یا تحت تأثیر عوامل داخلی طبیعی مانند پُربودن معده و انحراف مزاج می باشند و یا تحت تأثیر عوامل داخلی اخلاقی مثل حسد و کینه هستند. در این نوع خواب ها، نفسِ انسانی همان کیفیتِ تأثیر و نحوه ی عملِ عوامل مذکور را در خودش حکایت می کند و این خواب ها حقیقت دیگری غیر از این ندارند. از این رو عده ای منکر حقیقت رؤیا شده اند. در حالی که خواب هایی که از نوع رؤیاهای صادقه هستند و از حقایقی پرده برمی دارند که هیچ راهی برای انکار آن ها نیست، اثبات می کند که بعضی از رؤیاها دارای حقیقت هستند.

با توجه به نکات فوق به طور کلی می توان گفت: هیچ یک از رؤیاها خالی از علت نیست به این معنا که ادراکاتِ گوناگونی که در خواب عارض بر نفس انسان می شود و ما آن ها را رؤیا می نامیم علت هایی دارند که باعث پیدایش آن رؤیا ها در نفس و ظهورشان در خیال شده است. وجود این ادراکات حکایت از تجسم آن علت هایی می کند که اصول و اسباب این رؤیا هاست. با توجه به این امر می توان گفت: برای هر رؤیایی تعبیری هست که به علت آن رؤیا برمی گردد.

بحث ما درباره ی رؤیاهایی است که نه اسباب خارجی طبیعی دارند و نه ریشه ی آن ها اسباب مزاجی و یا مستند به اسباب داخلی و اخلاقی است، ولی در عین حال با حوادث خارجی و حقایق تکوینی هم ارتباط دارند. رؤیاهایی که در آن ها نفسِ شخص خواب بیننده نخست با سبب حادثه - که فوق عالم طبیعت است- ارتباط پیدا می کند، سپس ارتباط دیگری میان نفس و خود حادثه در عالم ماده برقرار می شود.