مبانی تربیتی - عرفانی صفحه 29

مقدمه

در اینجا سخن از فلسفه اخلاق و با عرفان نظری نیست و نیز در اینجا به ذکر هر یک از مباحث اخلاقی و یا مسائل عرفانی به گونه ای گسترده و تفصیلی نمی پردازیم بلکه برخی از مباحثی که صبغه اخلاقی - داشته و ارتباط بیشتری با مباحث و مسائل تربیتی دارند را در چارچوب نیاز این کتاب ، از دیدگاه امام - سلام الله علیه -مورد بحث قرار می دهیم .

الف - تفاوت میان علم و عرفان

عرفان و معرفت عبارت است از : (شناسایی و آگاهی نسبت به امری خاص از راه مشاهده درونی و علم حضوری ).

ولی شناسایی و آگاهی از راه استدلالهای عقلی را که در ماهیت خود با توجه به مصداق معلوم ، امری است کلی ، علم گویند نه عرفان و نیز عرفان در موردی بیشتر به کار می رود که سبق نسیان در کار باشد ؛ مثلا کسی چیزی را می شناخته ، نیسان عارض گشته و دوباره بدان آگاهی و توجه پیدا کرده است ، اما کاربرد علم ، این چنین نیست .

از این نظر ، عارف به کسی می گویند که به آنچه که در نشئات پیشین آگاهی یافته ولی از آن غافل مانده و یانیسان حاصل شده است ، ولی دوباره معرفت پیدا کند و بر این اساس ، اهل سلوک مدعی اند که معراج معنوی و روحی انسان ، همان توجه و یاد آوری ایام سلف (عالم ذر) است ولی به نظر ما معراج معنوی و روحانی انسان ، عبارت است از رجوع به عالم غیبت ، یعنی سالک ، مجذوب عالم قدسی شود و به عالم ملکی توجه نکند

و به جمع مافی سلسله الشهود بنگرد. (153)

ب : دستجات و طوایف انسانها

انسانها در رابطه با سیر و سلوک الی الله چهار طایفه اند :

1- محجوبان : این طایفه بر اثر توجه و سرگرمی به دنیا از حرکت و پرواز به سوی ملکوت غافلند و از سیر به سوی حق باز مانده و در شمار غافلان قرار دارند.