عرفان اسلامی جلد 12 صفحه 262

[ قالَ اوَیْسٌ لِهَرِمِ بْنِ حَیّانَ:قَدْ عَمِلَ النّاسُ عَلَی الرَّجاءِ، تَعالَ:نَعْمَلْ عَلَی الْخَوْفِ.

وَ الْخَوْفُ خَوْفانِ ثابِتٌ وَ مُعارِضٌ.فَالثّابِتُ مِنَ الْخَوْفِ یورِثُ الرَّجاءَ وَ الْمُعارِضُ مِنْهُ یورِثُ خَوْفاً ثابِتاً وَ الرَّجاءُ رَجاءانِ عاکِفٌ وَ بادٍ.فَالْعاکِفُ مِنْهُ یُقَوّی نِسْبَهَ الْمَحَبَّهِ،وَ الْبادی مِنْهُ یُصَحِّحُ اصْلَ الْعَجْزِ وَ التَّقْصیرِ وَ الْحَیاءِ ]

نصیحت اویس قرن دربارۀ خوف

اویس قرن-که از بزرگان قوم و از خواص حضرت مولا و از عارفان عاشق و بیداردلان واصل است-به هَرِم بن حیّان گفت:

مردمان کار به خود آسان کرده،بندگی خدا را بر اساس امید انجام می دهند،بیا تا من و تو بر مقتضای خوف عمل کنیم که به احتیاط در دین نزدیکتر است.

خوف دو خوف است:

1-خوف ثابت.

2-خوف معارض.

خوف ثابت که مرکوز طبع است و به مقتضای آن اتیان اوامر و اجتناب از نواهی انجام می گیرد و مسامحه که از توابع رجا است از او ناشی نمی شود و به سبب معارضه خوف با رجا تزلزل و اضطراب بهم نمی رساند و این چنین خوف بدون شک