عرفان اسلامی جلد 12 صفحه 6

توجه به آن دو چیز علّت تحقق توکل است.

1-باید با تمام همت از تکیه بر وسایل و علل و اسباب شیطانی اعم از علل بی جان و با جان پرهیز کرد،تا وجود انسان منشأ گناه و میدان باز کردن برای عصیان عاصی نشود و از این طریق به ستم و ستمگر و بازشدن راه برای نفوذ شیاطین کمک نگردد.

2-اسباب و وسایل را در امور مستقل نداند و از مستقل دانستن هر اموری بپرهیزد و در تمام برنامه ها توجه داشته باشد که تأثیر اسباب و علل فقط و فقط به دست اراده و عنایت و توجه حضرت اوست،آن جناب اگر بخواهد آتش بسوزاند می سوزاند و دوا اثر کند اثر می کند و زمین برویاند می رویاند و جنگ به پیروزی برسد می رسد و اگر نخواهد چیزی به نتیجه نمی رسد گرچه تمام عالم و عالمیان برای به نتیجه رساندن کار دست به دست هم بدهند،چون انسان این دو حقیقت را در تمام جهات حیات لحاظ کند،توکّل را که حالتی روانی و حقیقتی قلبی است در جان خود تحقق داده و در صف متوکّلان به حق قرار گرفته است.

چون توکّل حاصل شود،حکومت شیطان از خیمۀ حیات انسان برچیده شود و میل به گناه و گناهکار از دل برود و میدان زندگی از دخالت هوا و شهوت پاک گردد و آدمی از این که عملۀ شیاطین و دستگاه های ظلم شود نجات پیدا کند و هم چون اولیای حق در راه زندگی قدم بردارد و به هیچ کاری بدون وکیل گرفتن حق و اعتماد بر جناب او دست نزند.

توکّل در قرآن

در باب توکل و این که این حقیقت عالی روانی ریشه در ایمان به حق دارد،بسیار گفته و نوشته اند،محصول و نتیجۀ تمام آن ها در این چند جملۀ مفید و مختصر است.