سلوک منتظران صفحه 12

ایشان در یکی از دعاهای قنوت نماز خود، از دل آتشین و سوز انتظار خویش این گونه حکایت می کنند: فإنّک اللّهمَّ قُلْتَ:... «فَلمّا اَسَفُونا انْتَقَمْنا مِنْهم».34 و اِنَّ الغایَةَ عندنا قَد تَناهَتْ و إنّا لِغَضَبِکَ غاضِبُونَ و إنّا عَلی نَصْرِ الحَقِّ مُتَعاصِبُونَ و اِلی وُرُودِ اَمرِکَ مُشْتاقُونَ و لِاِنْجازِ وَعْدِک مُرْتَقِبُونَ و لِحُلولِ وَعیدکَ بِأعْدائک مَتَوَقِّعُونَ. 35 پس خدایا تو خود فرمودی: «پس آنگاه که ما را اسفناک ساختند، ما از ایشان انتقام گرفتیم.» و به راستی که مهلت و فرصت (برای ظالمان و جبّاران) نزد ما به سر آمده و ما برای خشم تو خشمگین هستیم و ما بر یاری حق، همداستان هستیم و به صدور فرمانت مشتاقیم و در انتظار تحقق وعده ات هستیم و چشم به راه فرارسیدن تهدیدهایت نسبت به دشمنانت هستیم. اینکه حضرت در دعا عرضه داشته اند که مهلت ظالمان از نظر ایشان پایان یافته است، معنایش این نیست که خدای ناکرده خواسته باشند در کار خداوند پیش از صدور فرمان او، شتاب بورزند یا اینکه از قضای الهی در مورد غیبت خویش اعلام عدم رضایت کنند. هیچ مؤمنی به چنین اشتباه بزرگی نمی لغزد، چه برسد به امامی که مظهر ایمان کامل و بند? بی نظیر خداوند در زمان حاضر می باشند. ایشان بیشترین و کاملترین درج? تسلیم و رضا را نسبت به خواست خداوند و امر ایشان دارا هستند. این جمل? حضرت در حقیقت بیان حالِ خود ایشان و زبانِ شکایت ـ البته همراه با رضایت ـ از دردهایی است که ایشان در این زمان دارند. وقتی به خدای خویش عرضه می کنند که فرصت از نظر ما تمام شده است، می خواهند نهایت ناراحتی و رنج خود را از غم و غصه های خویش ـ البته به خاطر خدا و برای رضای اوـ بیان کنند و در ادامه عرضه داشته اند که خشم ایشان خشم خداست و در عین حال مشتاقانه منتظر صدور فرمان الهی برای ظهور خود هستند. در دعای دیگری هم که از وجود مقدّس حضرت مهدی (عجل‌الله تعالی فرجه الشریف) در تعجیل فرج خودشان نقل شده چنین آمده است: یا نُورَ النورِ یا مُدَبِّرَ الاُمورِ... اجْعَلْ لی و لِشیعتی مِنَ الضیقِ فَرَجاً و مِنَ الهَمِّ مَخْرَجاً و اَوسعْ لَنَا المَنْهَجَ و اَطْلِقْ لنا مِن عِندِک ما یُفَرِّج. 36 ای نور روشنایی و ای تدبیر کنند? امور... برای من و شیعیانم گشایشی از تنگناها و راه نجاتی از ناراحتی ها قرار بده و راه (پیروی) را برای ما وسیع گردان و از جانب خود آنچه فرج ما را برساند بر ما ارزانی دار. تعبیر «ضیق» به معنای تنگنا که در این دعا به کار رفته است، به خوبی حال امام (علیه‌السلام) را نشان می دهد؛ به خصوص که ایشان برای خود و شیعیانشان از خداوند خروج از تنگناها و خلاصی از غم و غصّه ها را خواسته اند و این هم اشاره ای است به این حقیقت که پدر مهربان امّت در گرفتاری ها و رنجهای فرزندان خویش، مغموم و گرفتار می شوند.

عالی ترین رتب? انتظار فرج امام عصر (عجل‌الله تعالی فرجه الشریف) از هم? آنچه در این فصل بیان شد می توان نتیجه گرفت که: رنج ها و گرفتاری های امام زمان (عجل‌الله تعالی فرجه الشریف) در زمان غیبت ـ برای رضای خدا و به خاطر مؤمنان ـ بیش از هر کس دیگری است. و چون قدر و منزلت ایشان هم در پیشگاه خداوند بالاتر و برتر از هم? مخلوقات است، بنابراین اگر کسی انتظار فرج ایشان را به خاطر خود ایشان داشته باشد، بالاترین درج? این عبادت بزرگ را انجام داده است. طبق روایات سنّتی که از حضرت ایّوب پیامبر در امام زمان (عجل‌الله تعالی فرجه الشریف) وجود دارد، گشایش بعد از مصیبت است. امام سجاد (علیه‌السلام) فرمودند: فی القائمِ مِنّا سُنَنٌ مِنَ الاَنْبیاءِ... أمّا مِنْ اَیُّوبَ، فالفَرَجُ بَعْدَ البَلْوی. 37 سنّت هایی از پیامبران در قائم ما وجود دارد... امّا از حضرت ایّوب، پس گشایشِ بعد از مصیبت است. امام زمان (عجل‌الله تعالی فرجه الشریف) همچون حضرت ایّوب در سختی و مصیبت، دوران غیبت خویش را سپری می کند و هر روز ایشان با رنجها و دردهایی همراه است که تحمل آنها برای حضرتش بسیار سخت و سنگین می باشد ولی ایشان همچون ایّوب ـ بلکه برتر از اوـ بر هم? این مصائب صبر می کنند. حال اگر یک فرد شیعه، ایمانش به درجه ای برسد که فرج امامش را بیش از هر چیز برای رهایی خود ایشان از مصائب و رنجهای خود، بخواهد، این انتظار بالاترین درج? انجام فرج خواهد بود. این حال البته میوه و ثمر? ایمان انسان است و بر درخت معرفت و محبّت او به امام زمانش می روید. نمی توان توقّع داشت که بدون معرفت عمیق و کامل این حالت برای مؤمن حاصل گردد چه در آن صورت چون میوه ای خواهد بود که از آنِ درخت دیگری بوه و به شکل مصنوعی به این درخت آویزان شده است. پس بالاترین رتب? انتظار فرج امام عصر (عجل‌الله تعالی فرجه الشریف) در حقیقت بالاترین عبادت کسی است که برترین درجات ایمان را دارد. و در جای خود ثابت شده است که عصار? دین چیزی جز معرفت و محبّت به خاندان رسالت (علیهم السلام) نیست. 38 و چنان انتظار فرجی برخاسته از همین چکید? دین است. کسی که هنوز به این درجه از محبّت و انتظار فرج نرسیده است، باید هم در جهت طلب معرفت عمیق تر و در نتیجه محب شدیدتر نسبت به امام زمان (عجل‌الله تعالی فرجه الشریف) بکوشد و هم با عمل به سفارشات مأثور در این زمینه کم کم خود را به این رتبه ارتقا بخشد. در دعای معروفی که نایب اوّلِ حضرت به خواندن آن سفارش کرده اند، چنین می خوانیم: أنتَ یا رَبِّ الّذی تَکْشِفُ الضُّرَّ و تُجیبُ المُضطَرَّ إذا دَعاکَ و تُنْجی مِنَ الکَرْبِ العَظیمِ. فَاکْشِفِ الضُّرَّ عن وَلیّکَ. 39 تو ای پروردگار من کسی هستی که مصیبت و بدحالی را رفع می کنی و انسان به اضطرار رسیده راـ آنگاه که تو را بخواندـ اجابت می کنی و از گرفتاری و اندوه رهایی می بخشی. پس ناراحتی و پریشان حالی را از ولیّ خودت رفع کن. «ضُرّ» در زبان عربی به مصیبت و زیان بدنی یا روحی اطلاق می شود و هرگونه زیان و خسارت روحی و پریشان حالی مصداق آن است. در این دعا از خدا می خواهیم که این «سوءحال» را از امام زمان (عجل‌الله تعالی فرجه الشریف) دور گرداند و ایشان با اِذن ظهورشان خوشحال فرماید. این آموزه ای است که اهل معرفت را به بالاترین سطح انتظار فرج امامشان می رساند. آری؛ کسی که امامش را از خودش بیشتر دوست می دارد، بیش از آنکه انتظار فرج خود را داشته باشد، چشم انتظار فرج ایشان است و در گرفتاری های خودش از اینکه امامش به خاطر او ناراحت می شود، بیشتر از اینکه خودش به سختی افتاده، رنج می برد. فرزندی که در و مادرش را به خاطر خودشان دوست می دارد، اگر به گرفتاری سختی مبتلا شودـ مثلاً بیماری صعب العلاجی پیدا کندـ با اینکه از آن رنج می برد، ولی به خاطر محبّتی که به پدر و مادرش دارد، سعی می کند ناراحتی خود را از آنها پنهان کند. چون می داند که آنها از گرفتاری فرزندشان بیش از خود او ناراحت می شوند و تحمّل رنج خودش از ناراحتی پدر و مادرش برای او راحت تر است. بر همین اساس دوستدار واقعی امام زمان (عجل‌الله تعالی فرجه الشریف) در گرفتاری های شخصی اش هم بیشتر به خاطر مولایش ناراحت می شود تا برای خودش. برای او تحمّل ناراحتی و رنج امام (علیه‌السلام) در گرفتاری های شیعیان، از رنجی که خودش در گرفتاری هایش می برد، سخت تر و سنگین تر است. پس در هم? مصیبت ها چه آن که مربوط به خودش است و چه آن که به سایر مؤمنان و حتی سایر مخلوقات مربوط می شود، بیش از هر چیز، غم و غصّه های امام زمانش او را غمگین و ناراحت می کند. و از همین جهت انتظار فرج و گشایش امامش از انتظار فرج دیگران برایش مهم تر است و همّ و غمّ خود را مصروف به این مطلب می گرداند. البته همانطور که در گذشته بیان شد می داند که فرج ایشان در حقیقت فرج هم? عالمیان است، ولی نیّت انتظار فرجش بالاترین و خالصترین نیّت هاست. چنین نیّتی در انتظار فرج از لحاظ قصد قربت الهی بالاترین نیّت هاست چرا که برخاسته از محبّت خالص به امام عصر (عجل‌الله تعالی فرجه الشریف) می باشد که آنهم برای خدا و به خاطر رضای اوست. محبّت به امام (علیه‌السلام) از محبّت به خداوند جدا نیست بلکه لازم? قطعی و ضروری آن است. هرقدر محبّتِ به پروردگار بیشتر و خالص تر باشد، محبّت به حجّت حتی او هم خالصتر و شدیدتر است و بالعکس. بنابراین بالاترین رتب? انتظار فرج امام (علیه‌السلام) از آن کسی است که بیشترین و خالص ترین محبّت ها را به ایشان دارد و این خود نشان? بالاترین درجات ایمان به خدا و اوج بندگی اوست. خداوند به منتظران آن عزیز توفیق درک این رتب? عالی را در عبادت و بندگی عطا فرماید.

پی‌نوشت

1. وسائل الشیعه ج 1 باب 5 ح 10.
2. اصول کافی، کتاب الایمان و الکفر، باب تذاکر الاخوان، ح 2.
3. گاهی در احادیث به مواردی بر می خوریم که خداوند برای کاری که به قصد قربت هم انجام نشده، پاداشی معین فرموده است. مانند این حدیث شریف از امام صادق (ع): «من تَرَکَ الخَمْرَ لِغَیرِ اللهِ عَزَّ و جَلَّ سَقاهُ اللهُ مِنَ الرحیقِ المَخْتُومِ.» (کافی ج 6 ص 430 ح 8) کسی که نوشیدن شراب را به خاطر غیر خدای عزّ و جل ترک کند، خداوند به او از نوشیدنی بهشتی که مُهر خورده است، می نوشاند. در این گونه مواردـ که به صورت معدود و استثنایی به چشم می خورندـ فضل مضاعف خ در حقّ بندگان ظهور و بروز پیدا می کند.
4. اصول کافی، کتاب الایمان و الکفر، باب العبادة، ح 5.
5. بحارالانوار ج 78 ص 69 ح 18.
6. مرآة العقول ج 8 ص 89 باب النیة.
7. مصباح المتهجّد ص 844.
8. اقبال الاعمال ص 75.
9. علاقمندان به این بحث می توانند به فرمایش مرحوم علّامه مجلسی در کتاب شریف بحارالانوار ج 25 ص 209 تا 211 مراجعه کنند.
10. مکیال المکارم ج 2 ص 155.
11. اصول کافی، کتاب الحجّة باب أنه من عرف امامه لم یضرّه...، ح 3.
12. در این قسمت ها از فرمایش مرحوم صاحب مکیال در ج 2 این کتاب ص 155 بهره برده ایم، ولی آنچه در اینجا آمده با مطالب ایشان در یک قسمت جزئی متفاوت است.
13. بحارالانوار ج 102 ص 112.
14. البته در مخلوقات عاقل مختارـ مانند انسان ـ حساب ظالمان و منکران ولایت جداست، زیرا ظهور امام (ع) برای آنها نقمت است نه نعمت.
15. بحارالانوار ج 52 ص 316 ح 11.
16. زمر/ 69.
17. تفسیرعلی بن ابراهیم قمی ج 2 ص 224.
18. ارشاد مفید ج 2 ص 381.
19. البته در اینجا انسانهای عادی مراد هستند نه خود امام زمان (عج) که درج? انتظارشان از دیگران بالاتر است و ما دربار? انتظار ایشان در فصل گذشته مباحث لازم را مطرح کردیم.
20. توضیح این مطلب در کتاب «آفتاب در غربت» ابتدای بخش سوم آمده است.
21. کامل الزیارات باب 11 ح 2.
22. استضعفه: عدّه ضعیفاً (المعجمِِِ الوسیط ص 540).
23. قصص/ 5.
24. بحارالانوار ج 24 ص 167.
25. الغیبه (شیخ طوسی) ص 184.
26. در کتاب «معرفت امام عصر (عج)» و «آفتاب در غربت» این بحث تا اندازه ای روشن شده است.
27. علل الشرایع ج 1 ص 140.
28. دعای ندبه (الاقبال ص 297).
29. بحارالانوار ج 17 ص 14 ح 29.
30. مکیال المکارم ج 2 ص 152.
31. کیفیت این نماز در کتاب شریف مکیال المکارم ج 2 ص 86 و 87 به چند صورت ذکر شده است.
32. مهج الدعوات ص 145.
33. مهج الدعوات ص 147 و 148.
34. زخرف/ 55.
35. مهج الدعوات ص 150 و 151.
36. المصباح (کفعمی) ص 305.
37. کمال الدین باب 31 ح 3.
38. مراجعه کنید به کتاب «معرفت امام عصر (عج)»؛ بخش اول، فصل سوم.
39. جمال الاسبوع ص 319.