راه روشن: ترجمه المحجه البیضاء فی تهذیب الحیاء جلد 3 صفحه 281

نمی شود-از طریق شیعه رسیده،غیر از آنچه ذکر شد و جز آنچه دربارۀ صدقه دادن لقطه-پس از تعریف آن-وارد شده،روایتی است در کافی که به اسناد خود از ابو ایّوب نقل کرده است؛او گفت:«به ابو عبد الله-امام صادق(علیه السلام)-عرض کردم:مردی غلامش را مأمور می کند تا انگورهای باغش را برای ساختن شیرۀ انگور بفروشد،و او به منظور ساختن شراب فروخت و سپس بهای آن را به وی داد؛امام(علیه السلام)فرمود:بهترین چیز از نظر من آن است که بهای آن را صدقه دهد.» (1)و در روایت حسنۀ دیگری آمده است:«همانا بالاترین خصوصیات این چیزی که غلام فروخته،آن است که بهای آن را صدقه دهد.» (2)از جمله دلایل جواز مصرف آن برای خود و عیالش،اگر فقیر باشند،مطلبی است که در حدیث صحیح از طریق شیعه دربارۀ کسی آمده است که در ماه رمضان آمیزش کرده و چیزی برای کفّاره ندارد؛مردی چند صاع خرما به او می دهد تا کفّاره دهد.او می گیرد و به عیالش اطعام و از خداوند طلب مغفرت می کند (3)،و احتمال دارد بین دو مسئله تفاوت باشد و علم به حقایق امور نزد خداست.غزالی در این اصل مسائلی را طرح کرده است که ما بعضی از آنها را ذکر می کنیم و بعضی را مسکوت می گذاریم.

مسئله:هرگاه در دست کسی حلال و حرام،یا شبهه ای باشد

(1) و مجموع مال بیش از مقدار حاجت وی نباشد،اگر نان خور داشته باشد باید خود بخصوص از مال حلال بخورد،زیرا حجت دربارۀ خود او شدیدتر است تا بنده و خانواده و فرزندان خرد و کلانش،آنها را از حرام نگاه می دارد اگر به بدتر از آنچه هستند نکشاند و اگر نه به مقدار حاجت باید به آنان بخوراند،خلاصه هر چه دربارۀ دیگران باید بر حذر باشد،دربارۀ

1- (6) کافی،ج 5،ص 231،شمارۀ 7.
2- (7) همان مأخذ،ص 230،شمارۀ 2؛علامۀ مجلسی-رحمه الله-گوید:ممکن است این حدیث بر موردی که مشتری معلوم نیست،حمل شود و بعید نیست که فروشنده مالک ثمن شود،زیرا مشتری به اختیار خود آن را داده است،هر چند که هر دو فعل حرام به جا آورده اند،ولی آن چه به طور قطع از کلام اصحاب بر می آید وجوب ردّ است.
3- (8) تهذیب،ج 1،ص 410.