راه روشن: ترجمه المحجه البیضاء فی تهذیب الحیاء جلد 3 صفحه 353

است،مانند دوست داشتن صورتهای زیبا به خاطر ارضای شهوت در آنجا که ارضای آن حلال نیست،و اگر هدف ناپسندی نداشته باشد مباح است یعنی نه قابل ستایش است و نه سزاوار نکوهش؛زیرا دوستی یا ستوده است و یا نکوهیده و یا مباح که نه ستوده است و نه نکوهیده...

قسم دوم:آن است که او را دوست می دارد برای این که از طریق او به چیز

دیگری می رسد.

(1)بنابراین او وسیله ای است به سمت محبوب دیگر،و وسیله به سوی محبوب،خود محبوب است،و آنچه را که برای چیز دیگری دوست می دارند،آن دیگری در حقیقت محبوب است.اما راه رسیدن به محبوب نیز محبوب است از این رو مردم طلا و نقره را دوست می دارند زیرا آنها وسیلۀ رسیدن به مقصودند و مردم بدان وسیله به جاه، مال و یا علم و دانش می رسند،همان طوری که کسی شاهی را به خاطر بهره مندی از مال و یا مقامش دوست می دارد و اطرافیان او را نیز دوست می دارد تا نزد شاه از او ستایش کنند و زمینۀ کار او را در نزد شاه فراهم آورند.بنابراین آن چیزی که انسان بدان توسّل می جوید اگر منحصر به سود دنیوی باشد در زمرۀ محبت در راه خدا نخواهد بود و اگر منحصر به دنیا نباشد،لیکن شخص هدفی جز سود دنیوی از آن ندارد مانند شاگردی که استادش را دوست دارد این مورد نیز دوستی برای خدا محسوب نمی شود،زیرا وی استادش را دوست دارد تا از او کسب علم کند،پس محبوب او در حقیقت علم است؛و اگر هدف او از علم و دانش تقرّب به خدا نباشد،بلکه برای رسیدن به جاه و مال و مقبولیّت نزد مردم باشد،پس محبوب او،جاه و مقبولیت نزد مردم است و دانش وسیلۀ رسیدن به آن،و استاد وسیلۀ رسیدن به دانش است و در این میان چیزی برای حب خدا نیست،زیرا تمام اهداف از کسی که ایمان به خدا ندارد انتظار می رود.وانگهی این مورد نیز به مذموم و مباح تقسیم می شود،پس اگر هدفش از آن رسیدن به مقاصد مذموم از قبیل غلبه بر همگنان و دست یازی به اموال یتیمان و اوقاف و ظلم به رعیت از طریق سرپرستی قضاوت و دیگر چیزها باشد،این محبت در ذات خود مذموم است.