راه روشن: ترجمه المحجه البیضاء فی تهذیب الحیاء جلد 3 صفحه 366

اعتراض و بعضی با دیدۀ رحمت به ایشان می نگریستند نه آن که از آنها دوری کنند.این ها دقایق دینی است که روش رهروان راه آخرت دربارۀ آنها متفاوت است و عمل هر کدام به مقتضای حال و وقت آن صورت می گیرد.مقتضای احوال در این امور یا مکروه است و یا مستحبّ.بنابراین در مرتبۀ فضائل قرار دارد و به مرحلۀ تحریم و ایجاب نمی رسد، زیرا آنچه تحت تکلیف وارد است اصل خداشناسی و اصل محبّت است و محبّت گاهی از محبوب به دیگری سرایت می کند و آن مقدار سرایت کرده،افراط و استیلای محبّت است و فتوا شامل آن نمی شود و در حق تودۀ مردم از اصل جزو ظاهر تکلیف محسوب نمی شود.

بیان مراتب کسانی که در راه خدا دشمنی می ورزند و چگونگی

برخوردشان

(1)اگر بگویی:اظهار خشم و عداوت بالفعل اگر واجب نباشد بی شکّ مستحب است و در حالی که گنهکاران و بدکاران با هم متفاوتند از کجا بدانیم که با آنها چگونه رفتار کنیم و آیا با همۀ آنها یکسان رفتار می شود یا نه؟بدان که شخص مخالف با امر خدا از این صورتها خارج نیست:یا در عقیده اش مخالف است،یا در عملش؛و مخالف در عقیده هم یا بدعت گذار است و یا کافر؛و بدعت گذار هم یا دیگران را به بدعت خود دعوت می کند و یا ساکت است؛و سکوت هم یا به دلیل ناتوانی است و یا از روی اختیار.

بنابراین فساد اعتقادی سه قسم است:اوّل کفر،و کافر اگر حربی باشد باید کشته شود و یا به بردگی گرفته شود و ذلّت و خواری بالاتر از این ها نمی شود و اما کافر ذمّی را آزردن روا نیست،مگر آن که به وسیلۀ اعراض و تحقیر او را به حساب شده ترین شیوه واداریم و با ابتدا نکردن به سلام تنفّر خود را ابراز کنیم؛پس اگر او گفت:سلام علیک، بگویی:و علیک و بهتر آن است که از معاشرت و معامله و هم خوراک شدن با او خودداری شود.اما گشاده رویی با او و انس با او همچنان که با دوستان انس می گیری، کراهت شدیدی دارد،بقدری که این کراهت هم مرز با تحریم است.خدای تعالی