راه روشن: ترجمه المحجه البیضاء فی تهذیب الحیاء جلد 5 صفحه 317

امانت،خوش خویی،رعایت عفّت در خوراک.» (1)معاذ گوید:رسول خدا به من فرمود:«تو را به تقوای الهی و راستگویی و ادای امانت و وفا کردن به پیمان،و سلام دادن و فروتنی سفارش می کنم.» (2)علی(علیه السلام)فرمود:«بزرگترین گناه در نزد خدا زبانی است که بسیار دروغ بگوید و بدترین پشیمانیها پشیمانی روز قیامت است.» مالک بن دینار گوید:«در یکی از کتابها خواندم:خطبۀ هر خطیبی باید بر کردارش عرضه شود اگر راستگو بود تصدیق می شود و اگر دروغ گو باشد لبهایش با قیچی آتشین بریده می شود،و هر چه بریده شود دوباره گوشت بروید.» ابن سمّاک گوید:عقیده ندارم که بر دروغ نگفتن پاداش داده شوم زیرا،با بی میلی آن را ترک می کنم.

مواردی که دروغگویی مجاز است

(1)بدان که دروغ حرمت عینی ندارد،بلکه از آن نظر که به مخاطب یا دیگری (3)ضرر می رساند حرام است،زیرا کمترین درجه اش این است که خبردهنده به چیزی خلاف آنچه می گوید معتقد باشد در این صورت جاهل است و گاه دروغ برای دیگری ضرر دارد،و بسا جهلی که بهره و مصلحت داشته باشد.

بنابراین دروغ به دست آوردن آن جهل است که در آن مأذون هستیم.گاه

1- (204) این حدیث را احمد و ابن ابی الدنیا و طبرانی و بیهقی به سندهایی حسن روایت کرده اند چنان که در الترغیب و التّرهیب،ج 3،ص 589 آمده است.
2- (205) این حدیث را ابو نعیم در الحلیه روایت کرده چنان که در المغنی آمده است.
3- (206) در این سخن اشکال است زیرا دروغ اظهار کردن چیزی است بر خلاف حقیقت به عمد خواه زیان آور باشد یا سودبخش و این بیرون شدن از حق و انحراف از راه راست به باطل است که عقل و فطرت سالم از آن ناراحت می شود و شرعا حرام و عقلا زشت است مگر این که منکر حسن و قبح عقلی شویم و این خلاف اعتقاد اصحاب ما(امامیّه است)و این که دین در بعضی از موارد برای مصلحتی دروغ را جائز شمرده تا کمترین دو محذور را برگزیند با حرمت نفسی دروغ منافات ندارد و ظاهر روایات مؤیّد این مطلب است.