راه روشن: ترجمه المحجه البیضاء فی تهذیب الحیاء جلد 5 صفحه 465

حسد در تو قوی شود و شیطان تو را بر اظهار حسد شفاهی و عملی برانگیزد به طوری که حسد از ظاهر تو با افعال اختیاریت معلوم شود،در این صورت تو حسودی و با حسد خود معصیت کرده ای؛و اگر بکلّی ظاهر خود را از حسد بازداری و در باطن زوال نعمت محسود را بخواهی و در نفست از این حالت که داری خشنود باشی در این صورت نیز حسود معصیت کاری،زیرا حسد صفت قلبی است نه صفت فعل و عمل.خدای متعال می فرماید: وَ لا یَجِدُونَ فِی صُدُورِهِمْ حاجَهً مِمّا أُوتُوا (1)و نیز فرمود: وَدُّوا لَوْ تَکْفُرُونَ کَما کَفَرُوا فَتَکُونُونَ سَواءً (2)و فرمود: إِنْ تَمْسَسْکُمْ حَسَنَهٌ تَسُؤْهُمْ (3).امّا حسد عملی غیبت و دروغ است یعنی عملی است که از حسد سر می زند و عین حسد نیست بلکه محلّ حسد قلب است نه اعضای بدن.آری حسد قلبی گناهی نیست که لازم باشد از آن حلیّت بخواهی،بلکه معصیتی میان بنده و خداست؛و تنها حلیّت طلبی از حسد در موردی است که حسد به وسیلۀ اعضای بدن ظاهر شود.امّا اگر اعضای ظاهر خود را از حسدورزی منع کنی و با این حال دلت را ملزم سازی که از ترشحات طبیعی حسد یعنی زوال نعمت از محسود خودداری کند،به طوری که گویی با طبیعت خود دشمنی می ورزی و این دوری از صفت حسد از ناحیۀ عقل در مقابل میل طبیعی است،در این صورت آنچه را در مبارزه با حسد بر تو واجب است انجام داده ای و غالبا بیش از این مقدار از اختیارت بیرون است،امّا دگرگون شدن طبیعت به گونه ای که آزاردهنده و نیکوکار در نظر انسان برابر باشند و شادمانی و اندوه انسان در مقابل نعمتی که برای محسود مهیّا شده یا گرفتاری که به او وارد آمده برابر باشد،از اموری است که طبیعت انسان تا توجّه به لذّتهای دنیوی دارد آن را نمی پذیرد،مگر آدمی غرق در محبّت خدا شود مانند شخص واله و شیدا که کار چنین شخصی به آنجا می انجامد که دلش به جزئیّات احوال

1- (198) حشر/9:و در دل خود نیازی به آنچه به مهاجران داده شده احساس نمی کنند.
2- (199) نساء/89:آنها دوست دارند که شما هم مانند آنان کافر شوید و با هم برابر باشید.
3- (200) آل عمران/120:اگر نیکی به شما برسد ناراحت می شوند.