از برهان تا عرفان صفحه 25

1- «جهان بینی اسلامی»، تربیت معلم، رشته های دینی و عربی، قسمت توحید، ص 85.

حقیقی آن جریان ندارد. یعنی نمی توان گفت: پشم گوسفند؛ تنزل یافته گوسفند است، و یا یک ساختمان، وجودِ تنزل یافته آجر و سیمان است. بلکه باید متوجه بود کلیه روابط موجود بین علل و معلولاتِ مادی، همه از نوع علت اِعدادی یا مُعِدّه است، چرا که عالم ماده تماماً یک مرتبه از مراتب وجود را تشکیل می دهد و آن هم پایین ترین درجه از مراتب وجود، و آنچه در بین پدیده های مادی حاکم است، حرکت و تغییر شکل است و نه ایجاد کردن و ایجادشدن.

پس باید متوجه بود که ماده نمی تواند جنبه صدوری یا ایجادی داشته باشد، بلکه تنها جنبه قابلی دارد. یعنی می تواند وجود را از مرتبه مافوق خود دریافت کند، ولی نمی تواند منشأ افاضه وجود به مرتبه مادون خود شود. چرا که عالَم ماده، پایین ترین مرتبه از مراتب وجود است و مرتبه ای پایین تر از خود ندارد که بخواهد فیض وجودی خود را به آن مرتبه افاضه کند. به همین جهت نمی شود از یک صندلی، صندلی دیگری با درجه وجودی کمتر، تجلی نماید.

پدیده هایی که هم علت اند و هم معلول

این نکته نیز نباید فراموش شود که در عالم مجردات و در نظام طولی عالَم، هر موجودی که در مرتبه وجودی برتری قرار دارد، به علت شدت مرتبه وجودی، در عین حال که معلولِ مرتبه مافوق خویش است، علتِ مرتبه پایین تر از خود نیز می باشد. یعنی ابتدا از عین الوجود که مرتبه ای بالاتر از آن قابل تصور نیست، اَشَدُّ الوجود صادر می شود، و از «اَشَدُّالوجود»، «شَدیدُالوجود» صادر می شود و از «شدیدالوجود»،