سیری در عرفان عملی اسلام صفحه 10

در عرفان عملی، ابتدای راه، مجاهده با نفس و اصلاح آن است. تزکیۀ نفس، مقدمۀ مشاهدۀ حقیقت است و از این جهت آغاز سیر و سلوک به تربیت اخلاقی شبیه است، ولی در نحوۀ طی نمودن مراحل کمال و مقصد سیر، عرفان با اخلاق تفاوت های بنیادین دارد؛ مقصد اخلاق، تزکیۀ نفس و مقصد اهل سلوک، مقام فنا است.(1) خداوند متعال می فرماید:

کسانی که در راه ما کوشیده اند راه های خود را بر آنان می نمایانیم و همانا خداوند با نیکوکاران است.(2)

7. جایگاه عرفان عملی

خداوند حکیم هیچ موجودی را عبث نیافریده است و هر موجودی بر اساس حکمت الهی، کمال خاص خود را جست وجو می کند. انسان که علاوه بر جسم دارای بعد روحانی و ملکوتی است، هدفی فراتر از جهان طبیعت پیش رو دارد. غفلت از هدف والای انسانی موجب ضایع شدن عمر و به هدر رفتن سرمایه های عظیم روحی و معنوی انسان می شود. خداوند دربارۀ عاقبت انسان ها در قیامت می فرماید:

روزی که چون فرا رسد هیچ کس جز به اجازه او سخن نخواهد گفت. آنگاه بعضی از انسان ها اهل شقاوت و بعضی سعادتمند هستند؛ اما اهل شقاوت در آتش ناله و فریاد دارند، تا آسمان و زمین بر پاست و در آن جاودانه خواهند ماند، مگر آنچه پروردگارت بخواهد و خدای تو هر آنچه بخواهد انجام می دهد، و اما سعادتمندان در بهشت جاودانه اند مادامی که آسمان و زمین برپاست ...(3)

1- . نراقی، جامع السعادت، ج1، ص122.
2- . «وَالَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِینَ»؛ سورۀ عنکبوت، آیۀ 69.
3- . «یَوْمَ یَأْتِ لاَ تَکَلَّمُ نَفْسٌ إِلاَّ بِإِذْنِهِ فَمِنْهُمْ شَقِیٌّ وَسَعِیدٌ فَأَمَّا الَّذِینَ شَقُواْ فَفِی النَّارِ لَهُمْ فِیهَا زَفِیرٌ وَشَهِیقٌ خَالِدِینَ فِیهَا مَا دَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَالأَرْضُ إِلاَّ مَا شَاءَ رَبُّکَ إِنَّ رَبَّکَ فَعَّالٌ لِّمَا یُرِیدُ وَأَمَّا الَّذِینَ سُعِدُواْ فَفِی الْجَنَّهِ خَالِدِینَ فِیهَا مَا دَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَالأَرْضُ إِلاَّ مَا شَاء رَبُّکَ عَطَاءً غَیْرَ مَجْذُوذٍ»؛ سورۀ هود، آیات 105-108.