سیری در عرفان عملی اسلام صفحه 145

این حالت نفس مؤمن است که در دنیا او را بر انجام معصیت و کندی در اطاعت خداوند سرزنش می کند و در روز قیامت به حال او نافع است.(1)

ج. نفس مطمئنّه

یعنی اطمینان یافته. این مرتبۀ کمال نفس است که نتیجۀ ایمان و عمل صالح می باشد. در این مقام، نفس به وعده های خدا اطمینان یافته، به آرامش می رسد.

کمال انسان در رسیدن به نفس مطمئنه است؛ زیرا در بهره بردن از شهوات و لذت های مادی که اقتضای نفس اماره است، نفس شبیه حیوانات می شود و در پرهیز از این لذات، به فرشتگان و ساکنان ملأ اعلی شبیه می شود. نفس لوامه موجب تسلط عقل بر قوۀ غضب و شهوت و رام شدن نفس در برابر عقل می شود و مقدمۀ رسیدن به نفس مطمئنه است. در این مقام، نفسِ آرام و مطمئن به وعده های خداوند متعال، از انوار جمال و جلال الهی بهره می برد و با ساکنان حریم قدس آشنا و هم سخن می شود. خداوند متعال می فرماید:

ای نفس مطمئن، بازگرد به سوی خدای خود؛ در حالی که تو از او راضی هستی و او نیز از تو راضی است. پس در میان بندگانم و در بهشتم داخل شو.(2)

در سورۀ فجر، پیش از این آیات، دربارۀ اهل محبت دنیا و طغیان کنندگان و فسادگران و کفران کنندگان سخن به میان آمده و به آنان وعدۀ دوزخ داده شده است. از مقابلۀ این آیات با آیاتی که دربارۀ نفس مطمئنه است و خداوند به او وعدۀ عاقبت نیکو داده است، دانسته می شود که نفس مطمئنه، نفسی است که