سیری در عرفان عملی اسلام صفحه 152

در اصطلاح عرفان، مقصود از ریاضت، منع نمودن نفس از پیروی شهوت و غضب است.(1) با ریاضت های شرعی مانند نماز و روزه و شب زنده داری و پرهیز از گناه و شهوت و غفلت، نفس از دام شهوت وغضب رها می شود و آمادۀ فهم حقیقت می گردد. اهل حکمت و عرفان به کسی که نفس را تزکیه نکرده، اجازۀ سؤال از دقایق علم توحید و طلب مکاشفه را نمی دادند. امام علی علیه السلام می فرماید:

همانا نفس خود را با تقوا ریاضت می دهم تا در روزِ بزرگ ترین ترس ها (قیامت) ایمنی یابد و در لغزش، گام های آن ثابت بماند. من اگر می خواستم می توانستم از عسل پاک و مغز گندم و بافته های ابریشم برای خود غذا و لباس فراهم آورم. هیهات که هوای نفس بر من چیره گردد!(2)

شست و شویی کن و آنگه به خرابات خرام***تا ن--گردد ز تو این دیر خراب آلوده

پاک و صافی شو و از چاه طبیعت به در آی***که صفایی ندهد آب تراب آلوده

حافظ، دیوان، غزلیات، ص583

5. ریاضت های مشروع

ریاضت صحیح ملتزم شدن به احکام و آداب شرعی است. امام علی علیه السلام فرمود:

شریعت، ریاضت نفس است.(3)

خداوند متعال انبیا را فرستاد و شریعت آنان را راهگشای انسان به سوی سعادت قرار داد. مهم ترین شرایع، شریعت یهود، شریعت نصاری و شریعت

1- . خواجه نصیرالدین طوسی، اوصاف الاشراف، ص25.
2- . امام علی علیه السلام ، نهج البلاغه، نامۀ 45.
3- . آمدی، غرر الحکم، ج1، ص21.