سیری در عرفان عملی اسلام صفحه 160

اعمال آنها رسیدگی خواهد کرد و می دانند که بدون مراقبت از نفس هرگز رستگار نخواهند شد؛ بنابراین لازم است سالک دائماً شش مسئله را مراعات کند: مشارطه، مراقبه، محاسبه، معاقبه، مجاهده و معاتبه.

الف. مشارطه

یعنی متعهد ساختن نفس به التزام به احکام الهی و بندگی خدا. عقل در پیمودن راه خدا از نفس کمک می گیرد و با در اختیار گرفتن آن، مشغول به تزکیه می شود؛ لذا لازم است نفس را موظف به انجام دستورات الهی نماید و با او شرط کند که از آنها سرپیچی نکند و از وسوسه های شیطان پیروی ننماید و او را دائماً به راه رستگاری هدایت کند؛ پس مشارطه مشخص نمودن مسیر سلوک برای نفس است. عقل در اینجا با استمداد از وحی، او را راهنمایی می کند و با او شرط می کند که در فرمان او باشد و به نفس تذکر می دهد که عمر، سرمایۀ تجدیدناپذیر اوست و اگر آن را به غفلت و بیهودگی سپری کند، ضرر جبران ناپذیری به دنبال خواهد داشت.

وقت را غنیم-ت دان آن قدر که بت-وانی***حاصل از حیات ای جان این دم است تا دانی

کام بخشی گردون عمر در ع-وض دارد***جه--د کن که از دولت داد عیش بست-انی

حافظ، دیوان، غزلیات، ص695

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:

در روز قیامت برای هر روز از عمر بنده بیست و چهار خزانه باز می شود، به تعداد ساعات شبانه روز. بعضی از این خزانه ها را پر از نور و شادی می یابد و از مشاهدۀ آن، چنان خوشحال می شود که اگر خوشحالی او را بین اهل دوزخ تقسیم کنند، آنها از حرارت آتش غافل می شوند. این به ساعتی مربوط می شود که بنده در آن ساعت خدا را اطاعت نموده است. سپس برای او خزانۀ دیگری باز می شود و او را تاریک و گندیده می یابد و از مشاهدۀ آن، چنان غم و ناله ای به او می رسد که اگر آن را بین اهل