سیری در عرفان عملی اسلام صفحه 164

کسی که اهل مراقبه است باید نسبت به حلال و حرام آگاه باشد و با آداب و روش پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمۀ معصومین علیهم السلام آشنا باشد تا در انجام هر عملی آنها را سر لوحۀ عمل خود قرار دهد. اهل معرفت در این باره به تفصیل در کتاب های خود سخن گفته اند.(1)

ج. محاسبه

یعنی حسابرسی اعمال و حالات نفس. سالک باید بعد از انجام هر عملی درآن بازنگری کند تا بداند آیا در آن عمل خدا را بندگی کرده یا با نافرمانی، از اطاعت او خارج شده است. او باید در پایان هر روز و به خصوص در هنگام خواب به محاسبۀ اعمال روزانۀ خود بپردازد؛ پس اگر موفق به اطاعت خدا شده، او را سپاس گوید و اگر گناهی از او صادر شده است، از آن استغفار کند.

خداوند متعال می فرماید:

ای مؤمنان، از خدا پروا کنید و هرکس باید توجه کند که برای فردایش (قیامت) چه چیزی از پیش ذخیره نموده است.(2)

در روایت آمده است:

قبل از آنکه به حساب شما رسیدگی کنند، خودتان به حسابتان رسیدگی کنید؛ و قبل از آنکه شما را در ترازوی عمل بسنجند، خویش را بسنجید.(3)

د. معاقبه

یعنی نفس را بر انجام گناه سرزنش نمودن و کیفر دادن. هرگاه آدمی به حساب

1- . همان، ص161.
2- . «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ وَلْتَنظُرْ نَفْسٌ مَّا قَدَّمَتْ لِغَدٍ»؛ سورۀ حشر، آیۀ 18.
3- . فیض، المحجه البیضاء، ج8، ص165.