سیری در عرفان عملی اسلام صفحه 168

فصل هشتم: مقامات و حالات

اشاره

از مباحث عرفان، بیان «مقامات» و «حالات» اهل معرفت است. عارف بعد از ریاضت و مجاهده، به منازلی می رسد که هریک از آنها را «مقام»(1) می گویند. او هر منزلی را که پشت سر می گذارد، نوری پیدا می کند که نتیجۀ آن «حال»(2)

است و این موهبتی از عالم غیب و از جانب پروردگار است. رسیدن به این مقامات، با تلاش و کوشش سالک و با توسل به اهل بیت علیهم السلام قابل دسترسی است، اما «حال» در اختیار سالک نیست و فقط با فضل و لطف خداوند متعال حاصل می شود؛ به این جهت اهل عرفان گفته اند: «مقامات، مکاسب و حالات، مواهب است».(3)

البته توجه به این نکته ضروری است که هر آنچه به سالک داده می شود، نتیجۀ توفیق الهی و توجه ائمۀ معصومین علیهم السلام است و هرچند رسیدن به حالات معنوی به نحو مستقیم در اختیار انسان نیست، اما چون آدمی نتیجۀ عمل

1- . مقام: پایگاه، اقامتگاه، شأن و شوکت. در نزد عارفان، مقام هرکس، پس از حصول آداب و مبادی خاص و تحمل سختی های لازم، موضع اوست و کسی که در مقامی باشد و اعمال آن مقام را به جای آرد، تا آن اعمال را تکمیل نکرده است، از آن مقام به مقامی دیگر ارتقا نیابد؛ مگر بعد از استیفاء حق آن مقام. سجادی، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، ص735.
2- . حال: آنچه به محض موهبت، بر دل پاک سالک راه طریقت از جانب حق وارد می شود، بی تعمد سالک، و باز به ظهور صفات نفس زائل می گردد، «حال» نامیده می شود. همان، ص 307.
3- . جلابی هجویری، کشف المحجوب، ص224.