سیری در عرفان عملی اسلام صفحه 183

نیست بر لوح دلم جز الف قامت دوست***چه کنم حرف دگ-ر یاد نداد است-ادم

حافظ، دیوان، غزلیات، ص478

4. فقر

الف. معنای فقر

فقیر کسی است که مال نداشته باشد یا بهرۀ او از مال کمتر از نیازمندی اش باشد، اما در عرفان اسلامی به کسی فقیر گفته می شود که رغبتی به مال و بهره های دنیا ندارد و اگر مالی هم به دست او برسد، به جهت توجهی که به خدا دارد، به آن دل نمی بندد و به جمع مال نمی پردازد تا این امور، حجاب او نشود. درحقیقت این فقر، شعبه ای از زهد است.(1) عارف چون همه چیز را ملک خدا می داند، هیچ گاه خود و دیگران را مالک چیزی نمی داند؛ بلکه خود و همۀ اشیاء را فقیر خدا می بیند. خداوند متعال می فرماید:

شما فقیران هستید و خداوند بی نیاز است.(2)

ب. اختلاف فقرا

بعضی از فقرا در مال رغبت داشته، آن را دوست می دارند و با هر زحمتی آن را طلب می کنند. به این گونه افراد «حریص» گفته می شود.

بعضی از فقرا مال را دوست دارند، اما برای کسب آن حرص نمی ورزند و اگر بدون مشقت، مالی به دست آنها برسد، خوشحال می شوند و برای به دست آوردن مال حرص نمی ورزند و خود را مشغول دنیا نمی کنند. به این افراد «قانع» گفته می شود.