سیری در عرفان عملی اسلام صفحه 196

دیگران خیری برساند یا از آنها ضرری را دفع کند. در قرآن و روایات، بر توکل بسیار تأکید شده و به مؤمنین امر شده که در امور خود بر خدا توکل کنند.

بر خدا توکل کنید، اگر مؤمن هستید.(1)

هرکس بر خدا توکل کند، خداوند او را کافی است.(2)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

هر کس از مخلوق قطع امید کند و به خدا پناه ببرد، خداوند هر سختی ای را برای او کفایت می کند و از جهتی که گمان نمی برد، روزی او را می دهد و هر کس از خدا جدا شود و به دنیا و اسباب مادی اعتماد کند، خداوند او را به آن واگذار می کند.(3)

امام صادق علیه السلام فرمود:

هر کس موفق به دعا شود، خداوند او را اجابت می کند و هر کس موفق به شکرگزاری شود، خداوند به او فزونی بخشد و هر کس موفق به توکل شود، خداوند امر او را کفایت می کند.(4)

ج. درجات توکل

توکل دارای سه درجه است:(5)

ضعیف ترین درجۀ توکل آن است که آدمی در همۀ امور، خدا را وکیل خود بداند و در حالی که می داند همۀ امور با خواست خدا انجام می پذیرد، با توکل بر خدا و با

1- . «وَعَلَی اللّهِ فَتَوَکَّلُواْ إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ»؛ سورۀ مائده، آیۀ 23.
2- . «وَمَن یَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ»؛ سورۀ طلاق، آیۀ 3.
3- . طبرسی، مشکاه الانوار، ص18.
4- . برقی، المحاسن، ج1، ص3.
5- . نراقی، جامع السعادات، ج3، ص223.