سیری در عرفان عملی اسلام صفحه 209

و اما هرکس از مقام پروردگار خویش بترسد و نفس خود را از پیروی هوای نفسانی نهی کند، جایگاه او بهشت است.(1)

الف. معنای خوف

خوف، سوزش قلب است از احتمال رسیدن به امری ناپسند؛ مثل اینکه عبد بترسد که در قبر یا قیامت به جهت گناهان خود به عذاب مبتلا شود و از رحمت الهی محروم بماند.(2)

در دعای کمیل آمده است:

ای خدای من و ای پروردگارم و آقای من و ای مولایم، اگر مرا وارد دوزخ کنی، ازکدام سختی آن به تو شکایت کنم و از کدام مصیبت آن ناله و گریه کنم؟ آیا به جهت دردناک بودن و شدت عذاب آن یا به جهت طولانی بودن بلا و مدت آن؟ پس اگر به جهت عذاب، مرا با دشمنان خود در دوزخ جا دهی و بین من و اهل بلایت جمع نمایی و بین من و دوستان و اولیایت جدایی بیندازی ...(3)

ب. انواع خوف

خوف از عظمت و کبریایی خداوند متعال، که اهل معرفت به آن «خشیت» می گویند.

خوف عبد از گناهان خود. هرچه که معرفت انسان به عظمت و جلال الهی بیشتر شود و قدرت و عظمت بی پایان او را بیشتر درک کند و به عیب ها و گناهان

1- . «فَأَمَّا مَن طَغَی وَآثَرَ الْحَیَاهَ الدُّنْیَا فَإِنَّ الْجَحِیمَ هِیَ الْمَأْوَی وَأَمَّا مَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ وَنَهَی النَّفْسَ عَنِ الْهَوَی فَإِنَّ الْجَنَّهَ هِیَ الْمَأْوَی»؛ سورۀ نازعات، آیات 37-41.
2- . نراقی، جامع السعادات، ج1، ص209.
3- . ابن طاووس، اقبال الاعمال، ج3، ص334.