سیری در عرفان عملی اسلام صفحه 223

5. مشاهده

اشاره

در نزد عارفان، مشاهده عبارت است از حضور حق؛(1)

یعنی مشاهدۀ حاضر بودن حق تعالی در تمامی هستی با چشم دل.

الف. مشاهدۀ قلبی در دنیا

در نزد عارفان، عبادت، حضور حق تعالی و مشاهدۀ اوست و مشاهده برای کسی ممکن است که خود را قائم به وجود مشهود ببیند، نه به وجود خود. تا زمانی که شاهد در مشهود فانی نشود و به او باقی نگردد، مشاهده ممکن نخواهد شد؛(2)

زیرا روح انسان که جوهری ملکوتی و بسیط است، هر گاه تزکیه شود و از آلودگی های طبیعت رها شود و از همۀ ناپاکیهای جسمانی پاک گردد و از محبت شهوات و دل بستگی های دنیا خالی شود، با عالم قدس مناسبت پیدا می کند و به سوی آن عالم کشیده می شود و اشتیاق کاملی به ملاقات جوهرهای مجردی که شبیه همین روح است، پیدا می کند و به سوی کسی که بالاتر از همۀ مجردات و منبع همه خیرهاست بالا می رود و غرق در مشاهدۀ جمال حقیقی و مطالعۀ جمال خیر محض میشود و در پرتو تجلیات انوار او محو شده، به مقام توحید که نهایت همۀ مقامات است، میرسد و از انوار توحید بر او افاضه می شود؛ چنان که نه چشمی دیده و نه گوشی شنیده و نه بر قلب کسی خطور نموده است. برای او سرور و لذتی حاصل میشود که هر سرور و لذت دیگری را از یاد می برد.

روحی که به این مقام می رسد، دیگر چه متعلق به بدن باشد و چه مجرد از آن، تغییر حالت چندانی پیدا نمیکند؛ هرچند که مشاهده در قیامت کامل تر است؛