سیری در عرفان عملی اسلام صفحه 70

فنای ذاتی عبد به معنای نابودی او نیست؛ زیرا نابودی و نیستی و زوال، نقص است؛ در حالی که عالی ترین درجۀ ولایت انسانی، همان فنای ذاتی است.

10. بقاء بالله

این مرتبه از مدارج عالیۀ سیر تکاملی اهل ایمان است. آنان چون فناء خود را یافتند، از صفات خویش خالی می شوند و به صفات الهی متصف می گردند و خود و همه چیز را در هستی و صفات، قائم به او می یابند.

عارف بزرگوار، ملکی تبریزی قدس سره می فرماید:

هنگامی که حضرت حق جل جلاله برای پیامبری یا ولی ای تجلی ذاتی نماید او به جز ذات حق تعالی هیچ چیزی را مشاهده نمی کند؛ حتی خودش و دیدنش را نیز نمی بیند و به کلی از عالم و خودش فانی می شود؛ حتی از فانی شدنش هم فانی می گردد و باقی به پروردگارش می گردد.(1)

خداوند می فرماید:

ای مردم، شما فقیران به سوی خدا هستید.(2)

چون در این حال، قلب از غیر خدا خالی می شود، انوار جمال و جلال الهی در قلب و نهان اولیای خاص او تجلی می کند، تا جایی که آنان را از خود فانی نموده، به حق باقی می دارد. آن وقت حق تعالی آنان را محو جمال خود می کند و عقل آنان را غرق در معرفت خود می نماید و به جای عقل آنان، حق تعالی خود، امور آنان را تدبیر می کند. این همان حیات جاودانۀ انسانی است که در سایۀ بقاء به معبود تحقق می یابد.