مراتب توحید الهی در حکمت متعالیه و اثرپذیری از قرآن و سنت صفحه 105

که در آن صورت، با کل خود، که واجب است، از حیث حقیقت ذات، مخالف و مغایر خواهد بود و این محال است؛ یا این که آن جزء، واجب است که در این صورت، لازم می آید واجب بالذات، بالفعل موجود نبوده، بلکه بالقوه موجود باشد، زیرا اجزای مقداری، بالقوه اند نه بالفعل. هردو تالی باطل هستند و در نتیجه، مقدم نیز باطل خواهد بود؛ یعنی ذات باری از اجزای مقداری نیز منزه است و نه تنها اجزای بالفعل ندارد، بلکه از اجزای بالقوه نیز خالی است.(1)

بساطت ذات، نتیجه توحید احدی

پس از نفی انواع و اقسام ترکیب از ذات واجب الوجود و اثبات احدیت و نفی اجزای درونی، به نتایج بسیار مهمی می رسیم(2) ؛ یکی از آن ها و شاید مهم ترین آن ها، بسیطِ محض بودن ذات واجب است که تنها مصداق «بسیطالحقیقه» به شمار می رود، و دقیقاً در ادامه همین روند است که به قاعده الهی و عرشی «بسیط الحقیقه کلّ الاشیاء و لیس بشیء منها» نایل می شویم، که خود ثمرات علمی و عملی عدیده ای را در پی دارد.(3) گفتنی است، ما در ادله توحید واحدی به این بحث خواهیم پرداخت.

1- (1) ر. ک: همان.
2- (2) نتایج مهم دیگری که می توان پس از اثبات احدیت و نفی جزء درونی ذات واجب تعالی گرفت، یکی عدم شناخت حصولی ذات واجب است، زیرا با نفی ماهیت و نفی جنس و فصل از آن ذات مقدس حدّ و تعریف امکان پذیر نخواهد بود؛ دیگر این که با اثبات احدیت، اثبات واحدیت و نفی شریک بیرونی آسان تر می شود که به آن خواهیم پرداخت. علاوه بر این ها، اثبات توحید صفاتی و هم چنین توحید افعالی نیز مترتب بر احدیت ذات است.
3- (3) ر. ک: غلامحسین ابراهیمی دینانی، قواعد کلی فلسفی در فلسفه اسلامی، ج 1، ص 100-104.