مراتب توحید الهی در حکمت متعالیه و اثرپذیری از قرآن و سنت صفحه 141

آیا صفات الهی عین ذاتند و در نتیجه، همگی یک جا و به یک امر، یعنی ذات الهی برمی گردند؟ پاسخ مثبت به این پرسش که از سوی متکلمان امامیه و بسیاری از حکما و فلاسفه ایراد شده است، در اصطلاح «توحید صفاتی» نامیده می شود. در صورتی که اگر پاسخ به پرسش مزبور منفی باشد، نتیجه این می شود که صفات کمالی الهی به ذات او برنمی گردند و در واقع، خارج از ذات بوده و صفات، متعدد و مختلف می شوند. ره آورد این نظریه «توحید صفاتی» نبوده، بلکه تعدد و اختلاف صفات الهی است، که این خود به دو نظریه منشعب می شود.

با وجود این، آرای سه گانه ای درباره رابطه ذات و صفات الهی به وجود می آید که درباره هر یک از آن ها در این فصل گفت وگو می کنیم؛ اما پیش از آن که به آن ها بپردازیم و دیدگاه حکمت متعالیه را روشن کرده و ادله اش را بیان کنیم، جهت تبیین درست و تحلیل بجا، لازم است موارد چندی بررسی شود.

معنای لغوی و اصطلاحی صفت

واژه «صفت» در لغت، از ریشه «وَصْف» است؛ «واو» آن حذف و به جای آن «تاء» در انتها افزوده شده و معنای آن «آراستن و نعت کردن» است.(1) برخی لغت شناسان، صفت را مانند اسم به معنای علامت و نشانه ای دانسته اند که با آن، مسمّا، نشانه گذاری می شود، با این تفاوت که صفت در نشانه بودن، به ویژگی خاصی مقید و محدود است.(2)

فیّومی، یکی از لغت شناسان معروف، معتقد است صفت، مصدر فعل