مراتب توحید الهی در حکمت متعالیه و اثرپذیری از قرآن و سنت صفحه 156

تقسیم صفات الهی در حکمت متعالیه

اشاره

حکمای حکمت متعالیه با اعتبارات مختلف، تقسیم های گوناگونی از صفات الهی ارائه داده اند. در هر تقسیمی، معیار و ملاک خاصی مورد توجه بوده و بر اساس آن، تقسیم بندی شکل گرفته است؛ برخی صفات، متضمن تسبیح و تقدیس واجب الوجود است (صفات سلبیه) و برخی حاکی از حسن و کمال برای او (صفات ثبوتیه)؛ از سویی بعضی صفات، از مقام ذات انتزاع شده (صفات ذاتیه) و بعضی دیگر از مقام فعل واجب تعالی (صفات فعلیه).

اقسام صفات باری تعالی نزد حکمای صدرایی عبارتند از:

1- تقسیم صفات به اعتبار جمال و جلال

اشاره

به اعتبار این که کدام صفات در ذات واجب تعالی وجود دارند و کدام صفات را باید از ذات واجب تعالی نفی کرد، صفات را به «جمالیه» و «جلالیه» تقسیم کرده اند. این تقسیم علاوه بر این که منشأ عقلی دارد، طبق گفتارِ صدرالمتألهین، در کتاب الهی نیز به آن ها اشاره شده است:

الصفه إما إیجابیه ثبوتیه و إما سلبیه تقدیسیه و قد عبّر الکتاب عن هاتین بقوله: تَبارَکَ اسْمُ رَبِّکَ ذِی الْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ (1) فصفه الجلال ما جلت ذاته عن مشابهه الغیر و صفه الاکرام ما تکرمت ذاته بها و تجمل(2) ؛ صفت یا ایجابی ثبوتی است و یا سلبی تقدیسی. کتاب الهی از آن دو، چنین تعبیر فرموده که: «بزرگ است نام پروردگارت که دارای جلال و ارجمندی است.» پس صفت جلال چیزی است که ذاتش را از مشابهت با غیر، برتر می دارد و صفتِ اکرام (ارجمندی) چیزی است که ذات او بدان کرامت، ارجمندی و جمال می یابد.