- اشاره 1
- جلسه اوّل 1
- پيشگفتار 1
- شناخت رابطهاي است با محيط 2
- آگاهي انسان نسبت به خويش (خودآگاهي) 2
- شناخت قابل تعريف نيست 2
- ذهن بخشي از عين است 3
- ذهن و عين 3
- تأثير ذهن و عين در يكديگر 3
- مهمترين انتظار از ذهن 4
- پاسخ به پرسشها 4
- تفاوت حقيقت و واقعيت 11
- نقش و ارزش اصلي آگاهي، واقعنمايي است 11
- جلسه دوّم 11
- انواع آگاهي 14
- مشاهدات دروني 15
- تعريف فكر 16
- آگاهيهاي مأخوذ از تجزيه و تحليل و جمعبندي 16
- آگاهيهاي قبل از تجربه 16
- پاسخ به پرسشها 17
- آگاهيهاي اشراقي و عرفاني 17
- وحي 17
- موضوع شناخت: چه چيزي را ميشناسيم؟ 21
- جلسه سوّم 21
- تقسيم موضوعات شناخت به متطوّر و ثابت 22
- نقد علمي بودن ماركسيسم و ماترياليسم 22
- پاسخ به پرسشها 23
- تغيير و ثبات تصاوير ذهني 27
- اشاره 27
- جلسه چهارم 27
- تغيير در ساختمان مغز و اندامهاي شناخت 28
- پاسخ به پرسشها 29
- جلسه پنجم 32
- اشاره 32
- مشاهده 32
- خطاي در حواس 32
- تفسير خطاي حس در مشاهده سراب و موارد ديگر 33
- خطاي حس در مشاهده آتشگردان 33
- شيوه پي بردن به خطاهاي حسي 36
- اشاره 36
- جلسه ششم 36
- حدود كاربرد روش تجربي 37
- انديشه تحليلگر و بيرون آمدن از شك 37
- نقش ذهن تحليلگر در ابداع نظريات 38
- جلسه هفتم 39
- خلاصه نتايج قبل 39
- ادراك مادي نيست 40
- ادراكات بديهي و نظري 40
- آداب مباحثه 41
- معناي ديالكتيك 41
- علم حضوري و حصولي 41
- معناي تز، آنتيتز، سنتز 42
- معناي روش تجربي و اصول آن 42
- قرآن و مشاهده 43
- محدوديتهاي روش تجربي 43
- اصول تجربي مورد قبول قرآن 44
- پاسخ به پرسشها 44
- بررسي اصول ماترياليسم ديالكتيك 45
- اشاره 45
- جلسه هشتم 45
- سير حركت تاريخ در ماترياليسم ديالكتيك 46
- نقد اصالت تاريخ ماترياليسم ديالكتيك 46
- بررسي اصل تضاد و تناقض 46
- نقد تعميم اصل تضاد به جهان 47
- پاسخ به سؤالها 48
- فهرست اعلام 49
پيشگفتار
كتابي كه پيش روي شماست مجموعه درس‌هاي شهيد آيت‌الله دكتر بهشتي است كه در تابستان سال 1359 با عنوان »شناخت« در كلاس‌هاي واحد دانشجويي حزب جمهوري اسلامي تدريس گرديده است. درباره انتشار اين درس‌ها لازم است به نكاتي چند اشاره شود:
نخست آن‌كه چالشي كه در آن سال‌ها توسط انديشه‌هاي ماركسيستي در اذهان مبارزان و فعالان پديد آمده بود و اين شاخه تفكر غربي را به عنوان تنها ايدئولوژي علمي معرفي مي‌كرد، دكتر بهشتي را بر آن داشت كه اولاً موضع تفكر اسلامي را در قبال آن روشن و منقح سازند و ثانياً، اعضاي حزب جمهوري را به سلاح منطق و معرفت در برابر گروه‌هاي سياسي كه بر ايدئولوژي ماركسيستي يا شبه ماركسيستي تكيه زده بودند مجهز كنند تا توانايي برخوردي منطقي و مستدل داشته باشند. با توجه به كثرت نوشتارها و گفتارهاي موجود در آن زمان درباره مسأله شناخت و شبهات فراواني كه پيامد نشر آن‌ها بود، چنانچه در فصل‌هاي كتاب حاضر نيز مشهود است، دكتر بهشتي تلاش بر اين دارد كه به زباني ساده و قابل فهم براي افرادي كه احياناً داراي سابقه مطالعات فلسفي نيستند به طور فشرده و منظم به مبحث مذكور بپردازند.
امّا انگيزه ارائه اين مباحث صرفاً به برخوردي انساني در قبال وضعيتي كه پديد آورنده عمده آن رواج انديشه‌هاي مادي‌گرايانه و به ويژه ماركسيستي در دهه چهل و پنجاه بود محدود نمي‌شود. دكتر بهشتي با عنوان اين مباحث درصدد شرح ايدئولوژي انقلاب و حركت اسلامي در ايران نيز هست.
رهيافت برگزيده در اين كتاب شيوه بحث فلسفي به دور از پيچيدگي‌هايي است كه تنها اهل فن به آن آگاهي دارند. موضوع بحث‌هاي مطرح شده معطوف به يكي از گونه‌هاي ارتباط انسان با محيط زندگي‌اش، يعني رابطه آگاهي و شناخت است. اين رابطه آگاهانه ميان انسان و خويشتن او نيز برقرار است كه آن را خودآگاهي مي‌ناميم. اهميت طرح مبحث شناخت، حتي در زمانه ما كه ديگر نام و نشاني از انديشه‌هاي مادي و ماركسيستي در جامعه ما نمانده، با توجه به انسان‌شناسي دكتر بهشتي روشن‌تر مي‌شود. از ديدگاه ايشان، وجه تمايز انسان از ديگر موجودات، آزادي اوست و اين آزادي در انتخابگري وي تبلور مي‌يابد. از همين رو، شناخت و آگاهي انسان مقدمه‌اي لازم براي انتخاب آگاهانه‌اش مي‌باشد و بحث درباره شناخت كه اساساً موضوعي است مربوط به حوزه معرفت‌شناسي، ضرورتي انكارناپذير مي‌يابد.
سخن آخر اين‌كه با وجود پرهيز دكتر بهشتي از كاربرد زبان پيچيده فلسفي، طي مجموعه مباحث حاضر اشاراتي گذرا به نكاتي مهم وجود داشت كه ويراستار كتاب، جناب آقاي مرودشتي را بر آن داشت كه به درخواست بنياد نشر آثار و انديشه‌هاي شهيد آيت‌الله دكتر بهشتي توضيحات ضروري را به مناسبت در پانوشت‌ها بياورند. در تنظيم اين پانوشت‌ها، چنانچه تاكنون نيز در نشر آثار مرحوم بهشتي پاي‌بند بوده‌ايم، به حداقل لازم اكتفا شده است.
در پايان لازم مي‌دانيم از تلاش آميخته با تعهد ويراستار محترم در اين راه سپاسگزاري كنيم. بنياد نشر آثار و انديشه‌هاي شهيد آيت الله دكتر بهشتي