- اشاره 1
- پيشگفتار 1
- جلسه اوّل 1
- شناخت رابطهاي است با محيط 2
- شناخت قابل تعريف نيست 2
- آگاهي انسان نسبت به خويش (خودآگاهي) 2
- تأثير ذهن و عين در يك‌ديگر 3
- ذهن و عين 3
- ذهن بخشي از عين است 3
- پاسخ به پرسشها 4
- مهمترين انتظار از ذهن 4
- نقش و ارزش اصلي آگاهي، واقعنمايي است 11
- تفاوت حقيقت و واقعيت 11
- جلسه دوّم 11
- انواع آگاهي 14
- مشاهدات دروني 15
- آگاهيهاي مأخوذ از تجزيه و تحليل و جمع‌بندي 16
- تعريف فكر 16
- آگاهيهاي قبل از تجربه 16
- پاسخ به پرسشها 17
- وحي 17
- آگاهيهاي اشراقي و عرفاني 17
- موضوع شناخت: چه چيزي را ميشناسيم؟ 21
- جلسه سوّم 21
- تقسيم موضوعات شناخت به متطوّر و ثابت 22
- نقد علمي بودن ماركسيسم و ماترياليسم 22
- پاسخ به پرسشها 23
- جلسه چهارم 27
- تغيير و ثبات تصاوير ذهني 27
- اشاره 27
- تغيير در ساختمان مغز و اندامهاي شناخت 28
- پاسخ به پرسشها 29
- جلسه پنجم 32
- مشاهده 32
- خطاي در حواس 32
- اشاره 32
- تفسير خطاي حس در مشاهده سراب و موارد ديگر 33
- خطاي حس در مشاهده آتشگردان 33
- جلسه ششم 36
- شيوه پي بردن به خطاهاي حسي 36
- اشاره 36
- حدود كاربرد روش تجربي 37
- انديشه تحليلگر و بيرون آمدن از شك 37
- نقش ذهن تحليلگر در ابداع نظريات 38
- خلاصه نتايج قبل 39
- جلسه هفتم 39
- ادراك مادي نيست 40
- ادراكات بديهي و نظري 40
- علم حضوري و حصولي 41
- معناي ديالكتيك 41
- آداب مباحثه 41
- معناي تز، آنتيتز، سنتز 42
- معناي روش تجربي و اصول آن 42
- قرآن و مشاهده 43
- محدوديتهاي روش تجربي 43
- پاسخ به پرسشها 44
- اصول تجربي مورد قبول قرآن 44
- اشاره 45
- جلسه هشتم 45
- بررسي اصول ماترياليسم ديالكتيك 45
- سير حركت تاريخ در ماترياليسم ديالكتيك 46
- نقد اصالت تاريخ ماترياليسم ديالكتيك 46
- بررسي اصل تضاد و تناقض 46
- نقد تعميم اصل تضاد به جهان 47
- پاسخ به سؤال‌ها 48
- فهرست اعلام 49
در جلسه آينده كل مسايلي را كه تا اين‌جا گفتيم جمع‌بندي مي‌كنيم و اين كلاس را در اين مقطع به پايان مي‌رسانيم؛ چون من هفته آخر شهريور، به احتمال قوي، نيستم و بنابراين يك جلسه ديگر بيشتر نمي‌توانم بيايم. شما در اين فاصله يادداشت‌هاي قبلي خود را مطالعه كنيد و سعي كنيد مطالب را جمع‌بندي كنيد. اگر در جلسه آينده، از برادران و خواهران كساني باشند كه جمع‌بنديشان را آماده كرده باشند، اول به يك برادر و يك خواهر فرصت مي‌دهم كه جمع‌بنديشان را بخوانند، و بعد خود من با كمك شما جمع‌بندي نهايي را انجام مي‌دهم كه ببينيم در بحث شناخت بايد از چه اصول كلي پيروي كنيم؛ چه مسايلي براي ما روشن شده و چه مسايلي بايد براي ما، به ياري خداوند، روشن بشود. براي پاسخ به سؤالات نيم ساعت وقت داريم.
پاسخ به سؤال‌ها
]سؤال:[ لطفاً »تزاهم« را هم معني كنيد و بگوييد آيا تزاحم همان تناقض است؟
]دكتر بهشتي:[ اولاً، به اين نويسنده عزيز مي‌گويم، لطفاً تزاحم را با »ح« جيمي بنويسيد نه با »ه« هوز. اين فقط يك تذكر املايي بود؛ چون »تزاحم« از زحمت است، به معني مزاحم يك‌ديگر بودن. البته اين اصطلاح در فقه و اصول فقه است، ولي در فلسفه معمولاً نيست. تضاد و تناقض نيز در فلسفه و منطق هست.
]سؤال:[ تضاد در كثرت و تضاد در وحدت را تعريف كنيد و بگوييد اسلام براي كداميك از آن‌ها ارزش قائل است.
]دكتر بهشتي:[ تضاد هم همراه با كثرت است و هم همراه با وحدت. تعبير »تضاد در كثرت و تضاد در وحدت« تعبير جالبي نيست. فقط مي‌توانيم بگوييم تضاد بدون وحدت و تضاد با وحدت. يعني، يك وقت است كه دو چيز صرفاً ضد يكديگرند، بدون اين‌كه وحدت آن‌ها را در كل هستي مورد توجه قرار بدهند، )اين‌جا مي‌گويند تضاد بدون وحدت(؛ و يك وقت است كه دو چيز ضد يكديگرند و وحدت آن‌ها را مورد توجه قرار مي‌دهند، )اين‌جا مي‌گويند تضاد همراه با وحدت(. البته آن‌چه در اسلام است تضاد همراه با وحدت است.
]سؤال:[ استعداد چيست؟
]دكتر بهشتي:[ استعداد يعني آمادگي. يعني يك چيزي داراي آمادگي خاص براي شدن و تبديل شدن به چيز ديگر باشد؛ مثل اين‌كه مي‌گوييم در گندم استعداد هست، يعني آمادگي هست كه به گياه يا ساقه تبديل شود.
]سؤال:[ واژه »ديالكتيك توحيدي« را كه جديداً به عنوان نشر انديشه‌هاي شريعتي رواج يافته توضيح دهيد.
]دكتر بهشتي:[ من عرض كردم كه اصلاً ديالكتيك يعني يك روند زاينده فكري. بنابراين، اگر گفته شود مرحوم دكتر شريعتي هم يك ديالكتيك دارد، يعني يك روند زاينده فكري دارد كه بر اساس توحيد است. اين مسأله‌اي نيست. من اين اصطلاحات را بيان كردم كه شما خودتان مجتهد شويد. اين چيزها را بايد خودتان بفهميد.