رساله فلسفی صفحه 2

تکون معقوله البته و الثانی ان تکون متخیله و معقوله معا فاما من قال انها متخیله و لیست معقوله البته فقد قال باطلا فان حقیقه- المعقول هی ان تکون الصوره موجوده فی النفس معراه عن الوضع و الاشاره و سائر ما لا یجوز العقل الشرکه فیه فکل صوره موجوده فی النفس بحیث یمکن للعقل- التجویز للشرکه فیها فهی کلیه معقوله و من الصوره المحاله ما هو علی هذه الصوره کاعتقاد بان عنقاء المغرب موجود فی الاعیان فمن جود وجوده فی الاعیان فکذلک یجوز ان یکون اشخاصا فوق واحده و قد اعتقد کلیا و ذلک معقول فمهما استحال الرأی الاول فی ان الصوره المقابله للحق لا تکون معقوله البته فیبقی انها یمکن ان تکون معقوله و اذا کان الامر علی هذا فباضطرار یلزم ان ینظر هل هذه الصوره تضمحل عن النفس أم تبقی خالده فیها فنقول ان هذه الصوره لا یمکن ان تکون موجوده فی الامور الدائمه السرمدیه و العقول الفعاله تعقل الاشیاء من حیث انها لوازم ذاتها و هی عاقله لوجودها او وسائط و معدات لوجودها و کل امر لزم امرا موجودا بالفعل فهو لا محاله یکون موجودا بالفعل فان لزم العقول الفعاله امر محالا یجب ان یکون موجودا بالفعل و الثانی

محال فبقی ان لا یلزمها امر محال و لا یعقلها اذ قلنا انها تعقل لوازمها و لکنها موجوده فی الاذهان اعنی الصور المحاله فی النفوس

متخیل و معقول هر دو باشد اما آن کس که گوید متخیل است و معقول نیست باطل گفته چه حقیقت معقول آنست که صورت موجوده در نفس مجرد از وضع و اشاره مانند آن از آنچه عقل تجویز نکند شرکت در آن باشد پس هر صورتی که موجود در نفس است بر وجهی که عقل تجویز کند شرکت در آن را کلی و معقول است و بدین صورت هم صورت محال را می توان تصور نمود چون اعتقاد بوجود عنقا مغرب در خارج مثلا و کسی که تجویز کند وجود عنقا را در خارج تجویز نماید افراد متعدد داشتن آن را زیرا امری کلی بعنوان عنقاء تعقل نموده و چون رأی اوّل که عبارت از معقول نبودن صورت مخالف حق است باطل و محال است باقی می ماند رأی دوم که معقول است پس بالضروره باید دید چنین صورتی آیا مضمحل و زائل میشود از نفس یا پایدار در نفس می ماند پس میگوئیم وجود این صورت ممکن نیست در عداد امور ابدی و سرمدی باشد و در عقل فعال موجودی ابدی باشد چه عقول فعاله اشیاء را از این جهه که لازم ذات خویش است تعقل کند و عقول وجود آن اشیاء یا وسائط و معدات وجود اشیاء را تعقل نماید و البته هر امری که از لوازم امر موجود فعلی باشد باید آن لازم هم موجودی فعلی باشد پس اگر عقول فعاله را امر محالی لازم باشد باید امر محال موجود بالفعل در

خارج باشد و چون دوم محال است پس باید امر محال از لوازم عقول نباشد و تعقل