معرفت توحید و عدل صفحه 164

1- المحاسن: 380.

2- تفسیر قمی 1: 24.

3- اصول کافی 1: 158.

4/1. قدر و قضای تشریعی

قدر تشریعی خدا درباره ی افعال اختیاری انسان، یعنی این که خداوند، افعال انسان ها را از لحاظ شرعی اندازه گیری و مشخّص کرده است. بر این اساس، همه ی افعال اختیاری انسان به واجب، حرام، مستحّب، مکروه و مباح تقسیم می شود. معنای دیگر قدر تشریعی، این است که خداوند، اندازه و مقدار پاداش و کیفر اعمال انسان ها را معیّن و مشخص ساخته است.

قضای تشریعی خدا، یعنی حکم کردن به احکام شرعیِ معیّن شده، و نیز حکم کردن به این که انسان ها به کیفر و پاداش مشخّص در برابر افعالشان برسند. شخصی از امام امیرالمؤمنین (علیه السلام) درباره ی قدر و قضا پرسید. امام در بخشی از پاسخ فرمودند:

«اَلأمرُ بِالطّاعَۀِ وَ النَّهیُ عَنِ المَعصِیَۀِ... الوَعدُ وَ الوَعیدُ وَ التَّرغیبُ وَ التَّرهیبُ».(1)

«قضا و قدر، فرمان به طاعت و نهی از گناه... بشارت به پاداش و اخطار به کیفر و ترغیب و هشدار است.»

امام رضا (علیه السلام) در تفسیر قضا فرمودند:

«الحُکمُ عَلَیهِمِ بِما یَستَحِقّونَهُ عَلی أفعالِهِم، مِنَ الثَّوابَ وَ العِقابِ، فِی الدُّنیا وَ الآخِرَۀِ»(2)

«قضا، حکم کردن است به پاداش و کیفری که انسان ها در مقابل اعمالشان، در دنیا و آخرت، مستحق آن اند.»

بدین­سان، پذیرش قدر و قضای تشریعی، به معنی اعتقاد به نبوّت و شریعت است. به دیگر سخن، خداوند پیامبران را برای بیان شریعت فرستاده، افعال انسان ها را از لحاظ احکام شرعی و بایدها و نبایدها مشخّص کرده، و راه کمال انسانی را معلوم ساخته است. از سوی دیگر، در مقابل اعمال انسان ها، کیفر و پاداش هایی معیّن فرموده است.

روشن است که این معنی از قدر و قضا، انسان را مجبور نمی سازد. قبول این حقیقت، از ضروریّات اسلام، بلکه هر دین الهی است؛ زیرا در همه ی ادیان الهی شریعت و واجب و حرام و کیفر و پاداش وجود دارد.