معرفت توحید و عدل صفحه 192

1- الانبیاء: 35.

2- النساء: 78.

3- المحاسن 1: 442.

4- اصول کافی 1: 158.

5- المحاسن 1: 441، بنگرید: اصول کافی 1: 154.

بنابراین مبنای شبهه ی مورد بحث، یعنی نظریه ی صدور درست نیست. عدمی بودن شرور هم نمی تواند پاسخ درستی باشد، چون از یک طرف با آیات و احادیث سازگار نیست و از طرف دیگر، وجود شرور امری وجدانی و انکارناپذیر است. هر انسانی وجود دارد و رنج خود را به علم حضوری می یابد و این درد و رنج را امری شرّ و بد قلمداد می کند.

3. رویکرد کلام جدید به شرور و نقد آن

در کلام جدید، شبهه ی شرور به عنوان چالشی دربرابر اصل وجود خدا مطرح شده است. این شبهه به طور خلاصه به این صورت است که چون خدا قادر مطلق و خیرخواه محض است، پس نمی تواند شرور را ایجاد کند، در حالی که شرور وجود دارند. پس خدا وجود ندارد.(1)

براساس مباحثی که تاکنون طرح شد، پاسخ این شبهه روشن است:

اوّلاً وجود شر با خیرخواهی خدا ناسازگار نیست چون شرور محدود می توانند مقدمه ی خیرات نامحدود باشند.

ثانیاً خیرخواهی محض _ به این معنا که خداوند باید همه ی لذّت ها و خوشی ها را برای انسان ها ایجاد کند _ نه ممکن است و نه واجب. ممکن نیست، چرا که هر قدر لذت و خوشی ایجاد شود، بیشتر از آن عقلاً ممکن است، زیرا لذّت ها وخوشی ها حدّی ندارند و هر مقدار و عددی که ذکر شود، باز بیشتر از آن ممکن خواهد بود. واجب هم نیست، زیرا ایجاد لذّت ها و خوشی ها، در طبقه ی فضل و احسان جای می گیرد نه عدالت. بهره مندی از لذّت ها جزء حقوق واجب انسان ها بر خدا نیست، بلکه ایجاد لذت و خوشی، فضل و احسانی است که خداوند بر بندگانش روا می دارد و آدمیان در مقابل فضل و احسان باید سپاس گزارند، نه این که بگویند: چرا لذّت های دیگر برای ما فراهم نشد.