معرفت نفس و حشر صفحه 143

می بیند که قرآن می فرماید: «عَلِمَتْ نَفْسٌ ما أَحْضَرَتْ»(1)هر کسی آنچه را حاضر کرده می یابد و این نظام با این خصوصیات بازگشت به دنیا نیست زیرا آن جا دار القرار است در حالی که دنیا، دارِ حرکت است ولی نظام قیامت، نظام «کُنْ فَیکون» است.

مقام مردم در فهم معاد

مقام مردم در فهم معاد(2)

همچنان که در شریعت وارد شده اعتقاد به حقیقت حشر و معاد در اهل ایمان متفاوت است و مردم در راستای این تفاوت، مقامات متفاوت دارند. که عبارتست از:

مقام اول: این مقام نسبت به حقیقت معاد نزدیک ترین و هم از همه ی آفات سالم ترین است. و این همان مرتبه ی توده ی مسلمین است که معتقدند: همه ی امور آخرت از عذاب قبر و نکیر و منکر و مار و عقرب، امور واقعی و محسوس اند و با همین چشم دیده می شوند. لیکن خداوند اجازه نداده که مردم تا در این دنیا هستند آن ها را درک کنند و این به جهت حکمت و مصلحتی است که برای ما پنهان است که البته بعضی آیات و روایات شاهد بر این اعتقاد است.

مقام دوم: این است که آنچه در عالم آخرت به ما وعده داده شده مثل صورت هایی است که انسان در خواب می بیند و همه ی آن ها امور خیالی هستند که وجود خارجی ندارند. همچنان که مار و عقربی که ما را در خواب می گزند وجود عینی ندارند. ولی ما در خواب از آن ها متألّم می شویم و یا ممکن است مثل لذت های بیداری لذت ببریم. ولی شما ظاهرِ شخص خواب را ساکن و آرام می بینید و ماری را در کنار او مشاهده نمی کنید با این که آن مار در حق او موجود است. وقتی چنین است چه فرقی می کند که آن مار را مشاهده کند و یا تخیل کند؟ برای انسان نیکوکار، بهشت و درختان و نهرها و اشخاصِ کریمی که فرد با وجود آن ها به سرور می آید همه موجوداند. اما به وجود ذهنی و نه به وجود عینی و خارجی.