معرفت نفس و حشر صفحه 151

در علم و اهل یقین است که به جهت ریاضتشان در حکمت به حقایقی از معاد دست یافته اند که دیگران به کنه آن دست نیافته اند.

گفتارهایی از حقیقت معاد از زبان نقل

در تورات هست: «اهل جنت هزار و پنجاه سال در بهشت می مانند و سپس ملائکه می شوند و اهل جهنم نیز همین مقدار و یا بیشتر در آتش می مانند و سپس شیطان می گردند» و در انجیل هست که: «در قیامت، مردم به صورت ملائکه محشور می شوند، نه طعام می خورند و نه آبی می نوشند، نه می خوابند و نه توالد دارند.» و در قرآن هست که افراد بشر در قیامت با صفت تجرّد و فردانیت مبعوث می شوند. می فرماید: «وَ کُلُّهُمْ آتیهِ یَوْمَ الْقِیامَهِ فَرْداً»(1) همگی در قیامت به صورت فردی می آیند. «فرد» یعنی جدا و مجرّد از ماده و لواحق ماده. و نیز فرمود «کَما بَدَأْنا أَوَّلَ خَلْقٍ نُعیدُهُ»(2) همان طور که اوّل ایجادش کردیم، او را برمی گردانیم.

در بعضی آیات قرآن انسان در قیامت به صورت جسمیت ترسیم شده و می فرماید: «یَوْمَ یُسْحَبُونَ فِی النَّارِ عَلی وُجُوهِهِمْ»(3) روزی که کشیده می شوند در آتش بر صورت هایشان یا می فرماید: «یَوْمَ یُحْمی عَلَیْها فی نارِ جَهَنَّمَ فَتُکْوی بِها جِباهُهُمْ وَ جُنُوبُهُمْ وَ ظُهُورُهُمْ هذا ما کَنَزْتُمْ لِأَنْفُسِکُمْ فَذُوقُوا ما کُنْتُمْ تَکْنِزُونَ»(4) روزی که تفتیده شوند در آتش دوزخ پس داغ شود به وسیله ی آن ها پیشانی هایشان و پهلوهایشان و پشت هایشان، این است آنچه برای خویش اندوخته اید پس بچشید آنچه را خود اندوخته اید. و نیز قضیه ی حضرت ابراهیم و حضرت عزیر علیهم السلام و نیز قصه ی اصحاب کهف، همه نشانه ی یک نوع معاد جسمانی است و نیز آیات و روایاتی که حکایت از معاد ارواح می کند کم نیست که در آن ها حالت فردیت حاضران در قیامت مطرح است و با توجه به دور بودن تناقض در سخن انبیاء باید گفت: بدن اخروی ما بین

1- - سوره ی مریم، آیه ی 95.
2- - سوره ی الانبیاء، آیه ی 104.
3- - سوره ی قمر، آیه ی 48.
4- - سوره ی توبه، آیه ی 35.