معرفت نفس و حشر صفحه 163

هست و اصلاً این قوای حسّی دنیائی که مقید به زمان و مکان دنیا هستند، توان ادراک امور آخرت را ندارند. زیرا که امور آخرت همگی اسراری غایب از این عالم بشری می باشند و مادامی که فرد در این دنیا اسیر حواس و وَهْم است به آن دنیا احاطه نمی یابد و از قول منکرین که می گویند: «مَتی هذَا الْوَعْدُ إِنْ کُنْتُمْ صادِقینَ»(1) روشن می شود که انتظار دارند در جواب آن ها یکی از اوقات همین دنیا گفته شود. در حالی که عالَم قیامت خارج از سلسله ی زمان دنیای مادی است و به همین جهت به طور اجمال جواب داده می شود «علمش نزد خدا است» مثل این که در جواب کوری که می پرسد چگونه این رنگ ها را درک کرده ای؟ گفته می شود: «علمش نزد فرد بیناست».

بدان! آن کس که از پرده ی دنیا خارج شود و رجوع الی الله کند حتماً حقیقت قیامت را می شناسد. همچنان که نفس انسانی تا ولادت نیابد و از بطن دنیا خارج نشود و بند نافش هنوز به دنیا وصل باشد، به فضای آخرت و ملکوت سماوات و ارض وصل نخواهد شد. حضرت مسیح علیه السلام فرموند: «لن یلج ملکوت السّموات من لم یولد مرّتین» هرگز در ملکوت آسمان ورود پیدا نکرد کسی که دارای دو تولد نبود. و این ولادت ثانیه برای عرفای کاملین با مرگ ارادی و برای بقیه ی انسان ها با مرگ طبیعی حاصل می شود.

قبر حقیقی؛ باغی از باغ های بهشت یا حفره ای از حفره های جهنم

مشخص شد که مرگ، نهایت رجوع از دنیا و ابتدای رجوع به سوی حق است و نفس چون بدن را رها کرد و قوه ی وهمیه (2) و قوه ی خیال برای نفس باقی ماند(3) درحالی که قوه ی وَهم و خیال مدرِک جزئیات و مادیات هستند، با ادراک جزئیات و مادیات صورت هایی از آنچه درک کرده برای نفس باقی می ماند حال چون انسان بمیرد ذات خود را که از دنیا مفارقت جسته تخیل می کند، بدین معنی که عین انسانِ میت را توهّم می نماید و بدن خود را در قبر

1- - سوره ی یس، آیه ی 48.
2- - قوه ی وهمیّه مدرِک معانی جزئی به ذات خود و مدرک صور جسمانی به کمک قوه ی خیال است.
3- - قوه ی وهم و خیال در ابتدا در این دنیا نیاز به بدن مادی دارند ولی در بقاء محتاج به ابرازِ بدن نیستند.