معرفت نفس و حشر صفحه 170

تبصره ای اخروی

در داخل بدن هر انسانی، حیوان صُوری هست با همه ی اعضاء و قوا و حواسِ حیوانی و آن حیوان، بالفعل موجود است و با مرگِ بدن نمی میرد - بلکه با مرگ بدن ظاهر می شود - و آن حیوان در روز قیامت به صورتی که با معنایش تناسب دارد محشور می شود و این موجودی که انسان در درون خود ساخته حیاتش مانند حیات نفس است که حیات عین ذاتش می باشد و آن حیوان متوسطی است بین حیوان عقلی و حیوان حسی و به صورت ملکات مکتسبه ی نفس محشور می گردد چنانچه خداوند می فرماید: «وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّهً مِنَ الْأَرْضِ تُکَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ کانُوا بِآیاتِنا لا یُوقِنُونَ»(1) یا می فرماید: «وَ یَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ أُمَّهٍ فَوْجاً مِمَّنْ یُکَذِّبُ بِآیاتِنا فَهُمْ یُوزَعُونَ»(2) که همگی اشاره به انقلاب نفوس و جوهر آن ها و دگرگونی آن ها به حیواناتی از درندگان و وحوش دارد.

تذکری و توضیحی

سه عالم داریم، یکی عالم ماده که عالم تغییر است و یکی نشئه ی متوسط که عالم صُوَر مقداری و محسوسات صوری بدون ماده است و سومین نشئه، نشئه ی آخر است که عالم صُوَر عقلی است عالمی که مأوای انسان های کامل و معادِ مقربین است.

انسان به حسب «حس و تخیل و تعقل» مجتمع است از عوالم سه گانه، هرچند نفس در ابتدای خلقتش این نشئات را بالقوه دارد زیرا که فرمود «وَ قَدْ خَلَقْتُکَ مِنْ قَبْلُ وَ لَمْ تَکُ شَیْئاً»(3) تو را قبلاً خلق کردیم در حالی که اصلا چیزی نبودی و هر نشئه ای که در ابتدا بالقوه

1- - آن زمان که قولی را که گفتیم بر آن ها وارد شود برون آریم برای آن ها جنبنده ای را از زمین، سخن گوید با ایشان که مردمی بودند به آیات ما غیر معتقد (سوره ی نمل، آیه ی 82).
2- - روزی که جمع می کنیم از هر امتی گروهی را، از آنان که تکذیب می کنند آیات ما را پس آنان بازداشت شوند (سوره ی نمل، آیه 83).
3- - سوره ی مریم، آیه ی 9.