معرفت نفس و حشر صفحه 187

پرده های جسمانی که در واقع قبر صورت نفسانی است، رهانیده شد، صورت آن به عالم کشف و معرفت و یقین منتقل شده و در آن موطن محشور می شود. همچنان که خداوند می فرماید: «وَ بُرِّزَتِ الْجَحیمُ لِمَنْ یَری»(1) و دوزخ برای هر که ببیند آشکار شود.

بدان که صورت جهنمی به زودی در آخرت بروز می کند، آن صورت به عینه باطن این طبیعت است که بدن ها را آتش می زند و پوست ها را تغییر می دهد و می سوزاند ولیکن از حواس پنهان بوده است و وقتی نفوس از این عالم خارج شد صورت های پنهان را با همه ی بند و زنجیرها و مار و عقرب هایش مشاهده می کند و شهوات و لذات را به صورت آتش هایی که شعله هایش از قلب ها زبانه می کشد و نفوس را عذاب می دهد می بیند و نوشیدنی ها و خوردنی ها به صورت زقّوم و حمیم که گرسنگی زا و عطش سازاند، هویدا می شوند.

نهایت سخن این که موجودات همین که حظّی از وجود را دارا باشند به حسب ذاتشان متوجه غایت و کمالی خواهند بود و به غایتی که او را غایتی نیست روی سپرده اند و این برعکس عدمیات است که معادی ندارند مثل حرکت و زمان - که ذاتشان سَیلان وانقضا و تغییر است - و نیز مثل هیولی که صرف قوه و عدم است و هیچ جنبه ی وجودی ندارد تا معادی داشته باشد.

پی آمدی برای تأیید مطلب فوق

قول خداوند آن است که حضرت حق در ذات خود متوقف نمی شود بلکه دارای فیض دائمی است زیرا او در اوج غیر متناهی بودن واقع است و فوقِ مَا لَا یتَناهی بِمَا لَا یتَنَاهَی است. ابتدا بر عقل افاضه می کند و او را بر «مثال» خود ایجاد می نماید - برای خداوند مِثْلی وجود ندارد زیرا مثل در عرض ممثَّل است و برای خدا معنی ندارد چیزی در عرض او باشد ولی مثال در طول او است و پرتو اوست - در عنایت الهی ممکن نیست پدیده ای ضعیف قبل از وجود اشرف و شدید پدید آید لذا حتماً افاضه ی اشرف قبل از اَخَس بوده و این افاضه ادامه می یابد تا جایی که دیگر پست تر از آن نباشد، مثل هیولی و لذا از حضرت باری، اول وجودِ عقل به طور کامل صادر می شود و